အေသာကမင္းႀကီး ေႏွာင္းေခတ္ ေရွးေဟာင္းသက္ေသမ်ား ၂

ဗုဒၶျမတ္စြာရဲ႕ ဓါတ္ေတာ္ကုိ ဒီ ခန္းမႀကီးမွာ ဌာပနာထားေၾကာင္း၊ ဒီ ခန္းမႀကီးဟာ ဘုရားေလာင္းေတာ္တစ္ပါး ကုိ ရည္စူးတည္ေဆာက္ခဲ့ေၾကာင္း အဲဒီ ေငြေပလႊာေပၚမွာ ေရးသားထားတယ္။ ေရးသားခဲ့ေခတ္ကာလ ဟာ ေအဒီ (၁) စု အလယ္ပုိင္းေလာက္က လုိ႔ ယူဆရၿပီး ေခတ္ေႏွာင္းပုိင္း ကုိ ေရာက္ေနတယ္။ သုိ႔ေပမဲ့ ပုိၿပီး ေရွးက်တဲ့ ဗုဒၶ ေရွးေဟာင္း သက္ေသပစၥည္းေပါင္းမ်ားစြာကုိ တကၠသီလာက၊ သီရကပ္ မွာ တူး ေဖာ္ေတြ႕ရွိခဲ့ျပန္တယ္။ အဲဒီ တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိတဲ့ အေထာက္ထားေတြထဲမွာ ေရွးအက်ဆုံးဟာ ဘီစီ (၂) ရာစုကုိ ရည္ညႊန္းေနပါတယ္။
ဘီစီ (၁) ရာစုေလာက္က ဂရိလူမ်ဳိးအခ်ဳိ႕ ဗုဒၶဘာသာအျဖစ္ ကူးေျပာင္းခဲ့ပုံကုိ ေရးထုိးထားတဲ့ ေက်ာက္စာမ်ားကုိလည္း ေတြ႕ရွိ ၾကရတယ္။ ဆြတ္ ေတာင္ၾကားမွာေတြ႕ရွိခဲ့တဲ့ ဓါတ္ေတာ္အုိးတစ္အုိး ေပၚက ေရးထုိးစာအရ အဲဒီ ဓါတ္ေတာ္အုိးမွာ သက်မုနိ ဗုဒၶ ရဲ႕ ဓါတ္ေတာ္ထည့္သြင္းထားေၾကာင္း၊ သီအုိဒုိရပ္စ္ အမည္ရွိတဲ့ ၿမိဳစား တစ္ဦးက ဒီေနရာမွာ ဌာပနာထားခဲ့ေၾကာင္း သိရတယ္။ အဲဒီေနရာမွာ ေနာက္ထပ္ ေတြ႕ရွိခဲ့တဲ့ ေၾကးျပားခ်ပ္တစ္ခ်ပ္မွာလည္း ဒီ ေစတီေတာ္ႀကီးကုိ ‘‘မရိဒခ’’ နဲ႔ ဇနီးတုိ႔ တည္ထားကုိး ကြယ္ခဲ့ေၾကာင္း ေရးသားထားတယ္။ ‘‘မရိဒခ’’ ဆုိတဲ့စကားဟာ ဂရိ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္မွာ ‘‘႐ုံး’’ ဆုိတဲ့ အဓိပၸါယ္ရတယ္။ ဒီ စကား လုံးကုိ ‘‘ၿမိဳ႕စား’’ သုိ႔မဟုတ္ ‘‘ဘုရင္ခံ’’ လုိ႔ ဘာသာျပန္လုိ႔ရေပမဲ့၊ အဲဒီ ရာထူးနဲ႔ ပုဂၢိ္ဳလ္ အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရတဲ့ နယ္ပယ္ဟာ က်ယ္ျပန္႔ လွတယ္ လုိ႔ မေျပာႏုိင္ဘူး။ ထူးျခားတဲ့ အခ်က္ကဘာလည္း ဆုိေတာ့ အဲဒီ ေခတ္က ဒီ လုိ ရာထူးအဆင့္တန္းနဲ႔ ၀န္ထမ္းတစ္ဦး ဟာ ေစတီေတာ္ႀကီးတစ္ဆူ တည္ထားေလာက္ေအာင္ ေစတနာ၊ သဒၶါတရားထက္သန္ေနတယ္ ဆုိတဲ့အခ်က္ ျဖစ္တယ္။
ဂရိ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြကုိ အေသာက မင္းႀကီး ေခတ္မွာေတာင္ ေတြ႕ၾကရ ပါတယ္။ အေသာကမင္းႀကီး ေစလႊတ္ခဲ့တဲ့ ဗုဒၶသာသနာျပဳခရီးစဥ္ေတြထဲ မွာ ဓမၼရကၡိတ အမည္ရွိတဲ့ ဂရိရဟန္းေတာ္တစ္ပါး ပါ၀င္တယ္။ ဒီ ရဟန္းေတာ္ဟာ အပရႏ ၱ တုိင္းကုိ သာသနာျပဳခရီး ၾကြခ်ီခဲ့တာျဖစ္တယ္။ ဆန္ခ်ီက ေက်ာက္စာေတြထဲမွာလည္းဘဲ ဂရိ အလွဴရွင္မ်ားရဲ႕ အမည္ေတြကုိ ေတြ႕ရတယ္။ ဒါေၾကာင့္မုိ႔လုိ႔ ဂရိလူမ်ဳိး အခ်ဳိ႕ဟာ အိႏၵိယ ကုိေရာက္ၿပီး သိပ္မၾကာခင္မွာဘဲ ဗုဒၶ၀ါဒကုိ သက္၀င္ယုံၾကည္ၿပီး ကိုးကြယ္ခဲ့ၾကတယ္ လုိ႔ ဆုိရမွာ ျဖစ္တယ္။
ဗုဒၶ၀ါဒ ဟာ အေၾကာင္းအက်ဳိးဆင္ျခင္ဉာဏ္နဲ႔ ကုိယ္က်င့္တရားကုိ အေျခခံထားတဲ့ ဘာသာအယူ၀ါဒ ျဖစ္တဲ့အတြက္တုိင္းတပါး သားေတြ အလြယ္တကူနဲ႔ ခံယူကုိးကြယ္ႏုိင္ပါတယ္။ ဂရိလူမ်ဳိးေတြဟာ ဗုဒၶျမတ္စြာရဲ႕ အဆုံးအမ တရားေတာ္ေတြကုိအဆင္သင့္ လက္ခံၿပီး၊ ေစတီေတာ္ေတြကုိ ပူေဇာ္ခဲ့ၾကမယ္ ဆုိတာ ျဖစ္ႏုိင္ေခ် အမ်ားႀကီးရွိတယ္။ ဘာေၾကာင့္တုန္းဆုိ အဲဒီ ေခတ္က ျဗဟၼဏ၀ါဒနဲ႔ ဟိႏၵဴ ၀ါဒ ေတြဟာ အစဥ္လာ ကိုးကြယ္ယုံၾကည္မူ ဘာသာတရားေတြျဖစ္ေနၿပီး ဇာတ္ခြဲျခားမူ စနစ္ကုိ အေျခခံ ထားတာျဖစ္တယ္။ မႏုဓမၼသတ္ က်မ္းအရ တုိ္င္ျခားလူမ်ဳိးေတြဟာ မသန္႔စင္တဲ့ အ႐ုိင္းစုိင္းေတြျဖစ္တယ္ လုိ႔ဆုိထားပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္မုိ႔လုိ႔ ဟိႏၵဴ၀ါဒကုိ သက္၀င္ကူးေျပာင္းတဲ့ တုိင္းတပါးသား အေရတြက္ မရွိသေလာက္နည္းတာ ျဖစ္တယ္။ ဗုဒၶ၀ါဒက ေတာ့ ဓမၼသေဘာတရားေတြနဲ႔ က်ဳိးေၾကာင္း ဆင္ျခင္ဉာဏ္ကုိ အေျခခံထားတဲ့အတြက္ တုိင္တပါးသားေတြ ကုိ ပုိၿပီး ဆြဲေဆာင္ ႏုိင္တာ ျဖစ္တယ္။ ဒါ့ အျပင္ ဗုဒၶတရားေတာ္မ်ားအရ ဇာတ္အလႊာအသီးသီးက လူတန္းစားအားလုံးဟာ တန္းတူျဖစ္ၿပီး တုိင္းတပါးသား ျဖစ္လုိ႔ ခြဲျခားသတ္မွတ္တာမ်ဳိး မရွိဘူး။ ဒါေၾကာင့္မုိ႔ ဂရိလူမ်ဳိးေတြတင္ မကပါဘူး၊ အိႏၵိယႏုိင္ငံထဲ ကုိ ထုိးေဖာက္ ၀င္ေရာက္ခဲ့ၾကတဲ့ သက လူမ်ဳိးေတြ၊ ပသီ လူမ်ဳိးေတြနဲ႔ ကူရွန္ လူမ်ဳိးေတြဟာ ဗုဒၶ၀ါဒကုိ သက္၀င္ကုိးကြယ္ၿပီး ဗုဒၶသာသနာေတာ္ကုိ ေထာက္ပံ့ခ်ီးေျမႇာက္ခဲ့ေၾကာင္း သမိုင္းမွတ္တမ္းေတြမွာ ေတြ႕ၾကရတာျဖစ္တယ္။

ကူရွန္ မင္းဆက္မ်ား
===============
တ႐ုတ္လူမ်ဳိးေတြက ‘‘၀ီဂါး’’ ေတြလုိ႔ ေခၚတဲ့ ကူရွန္ေတြရဲ႕ မူလေဒသ ဟာ တန္ေဟာင္ နဲ႔ ခ်ီလီယန္း နယ္ရဲ႕ၾကား အာရွ အလယ္ ပုိင္းေဒသျဖစ္တယ္။ ဘီစီ (၂) ရာစုမွာ ဆြန္ႏု မင္းဆက္ရဲ႕ တုိက္ခုိက္မူေၾကာင့္ ႐ူံးနိမ့္ၿပီး သူတုိ႔ဟာ အေနာက္ဘက္ ေဒသကုိ ဆုတ္ခြာ လာခဲ့ၾကတယ္။ အဲဒီကေန အုိဇက္ျမစ္ရဲ႕ ေျမာက္ဘက္ေဒသမွာ အခ်ိန္ကာလ တစ္ခုတာ အေျခခ်ေနထုိင္ခဲ့ၾကၿပီး အေနာက္ဘက္က တက္ဆီးယား ကုိ တုိက္ခုိက္ဖုိ႔ ဆက္လက္ခ်ီတက္ခဲ့တယ္။ ဘီစီ (၁၂၉) ပတ္၀န္းက်င္မွာ သူတုိ႔ဟာ ယခင္ က ဘက္ထရီးယားနယ္ထဲကုိ ေရာက္လာခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီ အခ်ိန္က ၀ီဂါး မ်ဳိးႏြယ္စု (၅) စု ရွိတယ္။ အဲဒီ အထဲမွာ အင္အား အေကာင္းဆုံးဟာ ကူရွန္ မ်ဳိးႏြယ္စု ျဖစ္တယ္။ ကူရွန္ေတြဟာ တျခားမ်ဳိးႏြယ္စု ေလးစုကုိ တုိက္ခုိက္ေအာင္ႏုိင္ၿပီး အင္အား ပုိ ေကာင္းလာခဲ့ပါတယ္။ ေအဒီ (၁) ရာစု ကုန္ခါနီးမွာ ကုဂ်ဴလ ကဒဖိးလ္စ္ ေခါင္းေဆာင္တဲ့ ကူရွန္ေတြဟာ ပသီျပည္ကုိ တုိက္ခုိက္ေအာင္ႏုိင္ၿပီး အိႏၵိယျပည္ထဲထိ ထုိးေဖာက္၀င္ေရာက္ လာခဲ့တယ္။ ေအဒီ (၂) ရာစု အေစာပုိင္းကုိ ေရာက္တဲ့အခါ နာမည္ေက်ာ္ ကနိသွ်က ဘုရင္ဟာ ကူရွန္ေတြရဲ႕ ေခါင္းေဆာင္ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ ကနိသွ်ဘုရင္ဟာ ကဒဖိးလ္စ္ မင္းဆက္ကုိ ျဖဳတ္ခ်ၿပီး ဘုရင္ျဖစ္လာသူ ျဖစ္တယ္။ သူဟာ အိႏၵိယျပည္ အေနာက္ေျမာက္ပုိင္းေဒသ နဲ႔ ေျမာက္ပုိင္းေဒသ ေတြ အပါအ၀င္ အာရွ အလယ္ပုိင္းကေန အာဖကန္နစၥတန္ ထိ က်ယ္ျပန္႔တဲ့အင္ပါယာႀကီးကုိတည္ေထာင္ႏုိင္ခဲ့တယ္။
ကနိသွ်က ဘုရင္ရဲ႕ အင္ပါယာဟာ အေသာကဘုရင္ေခတ္ၿပီးရင္ အာရွတုိက္ေတာင္ပုိင္းမွာ အက်ယ္ျပန္႔ဆုံးအင္ပါယာ ျဖစ္ တယ္။ သူရဲ႕အင္ပါယာ အတြင္းမွာ အင္ဒီယန္းေတြ၊ ဂရိေတြ၊ သက လူမ်ဳိးေတြ၊ ပသီလူမ်ဳိးေတြ စသည္ျဖင့္ လူမ်ဳိးစု ေပါင္းမ်ား စြာ ပါ၀င္ခဲ့တယ္။ ဒါ့အျပင္ ေရာမအင္ပါယာ၊ တ႐ုတ္နဲ႔ အိႏၵိယ ႏုိင္ငံေတြၾကား ကုန္သြယ္မူ လမ္းေၾကာင္းရဲ႕ အခ်က္ျခာက်ဆုံးေန ရာမွာ တည္ရွိတဲ့အတြက္ အေရွ႕၊ အေနာက္ ကုန္သြယ္လမ္းေၾကာင္းေပၚက လူမ်ဳိးေပါင္းမ်ားစြာ ရဲ႕ ကြဲျပားျခားနားတဲ့ ယဥ္ေက်းမူ အမ်ဳိးမ်ဳိးရဲ႕ ကူလူးဆက္ဆံ မူ၊ ေတြ႕ဆုံေပါင္းစပ္မူဟာ အဲဒီေခတ္ ကနိသွ်ကမင္းလက္ထက္ အိႏၵိယႏုိင္ငံေျမာက္ပုိင္းမွာ ယဥ္ေက်းမႈအသစ္တစ္ရပ္ အရွိန္ဟုန္ေကာင္းစြာ ျဖစ္ထြန္းေစခဲ့တယ္။ အသစ္ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ဟာ ကနိသွ်က မင္း လက္ထက္မွာ အႀကီးအက်ယ္ ထြန္းကားလာခဲ့တယ္။ ဒါ့အျပင္ ဂရိနဲ႔ ဂရိကုိ႐ုိမန္ယဥ္ေက်းမႈရဲ႕ လႊမ္းမုိးမူနဲ႔ ဗုဒၶ၀ါဒ ဆုိင္ရာ အႏုပညာလက္ရာေတြ၊ အေဆာက္အဦး ဗိသုကာလက္ရာေတြဟာ ပုံစံအသစ္၊ ဟန္အသစ္နဲ႔ ျဖစ္ထြန္းလာခဲ့ပါတယ္။
ဥပမာ ဂႏၶာရ အႏုပညာလက္ရာမွာ သိသာထင္ရွားတဲ့ ဂရိယဥ္ေက်းမႈရဲ႕ လႊမ္းမုိးမူကုိ ေတြ႕ႏုိင္တယ္။ ဗုဒၶသာသနိက အေဆာက္ အဦးေတြမွာ ေကာ္ရစ္သီယန္ ပုံစံ တုိင္လုံးရွည္ေတြနဲ႔ တုိင္ထိပ္ အလွဆင္မူေတြ၊ ဂရိ ပုံစံ မႊမ္းမံျခယ္သမူေတြကုိလည္း ေတြ႕ၾက ရတယ္။ ဂရိယဥ္ေက်းမူရဲ႕ လႊမ္းမုိးမူဟာ အာရွတုိက္ အလယ္ပုိင္း၊ တ႐ုတ္ႏုိင္ငံ တုိ႔ကတဆင့္ ဂ်ပန္ ႏုိင္ငံထိေအာင္ ျပန္႔ႏွံ႔ေရာက္ရွိသြား ခဲ့တယ္။ ဥပမာ ဂ်ပန္ႏုိင္ငံ၊ နရၿမိဳ႕က ဟုိရယူဂ်ီဘုရားေက်ာင္းမွာဂရိလႊမ္းမုိုးမူကုိ ေတြ႕ႏုိင္တယ္။
ဒီေခတ္ကာလ အတြင္းမွာ ဗုဒၶဘာသာဆုိင္ရာ ႐ုပ္တု ထုပ္လုပ္ျခင္း အတတ္ပညာလည္း ထြန္းကားလာခဲ့တယ္။ ဂရိပုံစံ မ်က္ႏွာ သြင္ျပင္အမူအယာနဲ႔ အ၀တ္အစားဟန္၊ အထူးသျဖင့္ အ၀တ္တြန္႔ေခါက္ပုံ ေတြဟာ အဲဒီေခတ္က ပန္းပုအတတ္ပညာမွာ ဂရိ ပန္းပုပုံစံရဲ႕ အားေကာင္းတဲ့ လႊမ္းမုိးမူကုိ ေဖာ္ညႊန္းေနတယ္။ ဗိသုကာအတတ္နဲ႔ လူပုံထုလုပ္ျခင္း ပန္းပုအတတ္မွာ ဂရိကုိ႐ုိမန္ ယဥ္ေက်းမႈရဲ႕ လႊမ္းမုိးမူကုိ ပသီ ေခတ္ကတည္းက ေတြ႕ရွိေနၿပီးျဖစ္တယ္။ သုိ႔ေသာ္လည္း အဲဒီေခတ္မွာ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားဆင္းတု ေတာ္ကုိေတာ့ မေတြ႕ၾကရေသးပါဘူး။ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားဆင္းတုေတာ္ေတြကုိ ယခုေခတ္ ပါကစၥတန္ႏုိင္ငံေျမာက္ပုိင္းမွာ ရွိခဲ့တဲ့ ဂႏၶရ တုိင္းနဲ႔ အိႏၵိယႏုိင္ငံအလယ္ပုိင္းက မထုရာ မွာ ကူရွန္မင္းဆက္ရဲ႕ အေစာပုိင္းကာလ ျဖစ္တဲ့ ေအဒီ (၁) ရာစုႏွစ္ အကုန္ေလာက္က်မွ ပထမဆုံး စတင္ေတြ႕ရွိခဲ့တာျဖစ္တယ္။ ေအဒီ (၂) ရာစုႏွစ္ကုိေရာက္တဲ့အခါ ဗုဒၶ၀ါဒဆုိင္ရာ ပန္းပုလက္ ရာေတြဟာ အလ်င္အျမန္ ျပန္႔ႏွံ႔ ထြန္းကားေနၿပီျဖစ္
တယ္။
ဗုဒၶျမတ္စြာနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ပန္းပုလက္ရာေတြကုိ ပထမဆုံး ဗုဒၶ၀င္ဇာတ္ေၾကာင္းေတြနဲ႔ ဇာတ္နိပါတ္ေတြကုိ သ႐ုပ္ေဖာ္တဲ့ ပန္းပု ႐ုပ္ၾကြေတြမွာ အသုံး ျပဳခဲ့တာျဖစ္တယ္။ ဒီလုိ ပန္းပု ႐ုပ္ၾကြေတြကုိ အိႏၵိယအလယ္ပုိင္းက ဘာရဟုတ္နဲ႔ ဆန္ခ်ီ မွာရွိတဲ့ ေစတီေတာ္ေတြနဲ႔ သာသနိက အေဆာက္အဦးေတြမွာ မႊမ္းမံဖုိ႔ ထုလုပ္ခဲ့ၾကတယ္။ သုိ႔ေပမဲ့ အဲဒီ ပန္းပု႐ုပ္ၾကြေတြမွာ ဗုဒၶျမတ္စြာ ကုိ လူသားအသြင္သဏၭာန္နဲ႔ မထုလုပ္ၾကေသးဘူး။ သေကၤတ တစ္ခုနဲ႔သာ ရည္ညႊန္းထု လုပ္ၾကေၾကာင္းေတြ႕ရတယ္။
ဂႏၶာရ အႏုပညာ ဖြံ႕ၿဖိဳးထြန္းကားလာတဲ့ အခါမွသာ လူသားအသြင္ သဏၭာန္ ဗုဒၶဆင္းတုေတာ္ေတြကုိ စတင္ထုလုပ္ခဲ့တာျဖစ္ တယ္။ အစမွာေတာ့ ႐ုပ္ၾကြေတြထဲမွာ လူသားပုံစံ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္ကုိ ျပကြက္ရဲ႕ အလယ္မွာထားၿပီး အျခား႐ုပ္တုေတြနဲ႔ အရြယ္ အစားတူ ထုလုပ္ခဲ့ၾကတယ္။ သုိ႔ေပမဲ့ ေနာက္ပုိင္းမွာ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္ကုိ အျခား ႐ုပ္တုေတြထက္ ပုိလြန္ႀကီးမားစြာ ထုလုပ္လာ ခဲ့ၾကျပန္ပါတယ္။ ေနာက္ဆုံးအဆင့္မွာေတာ့ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္ကုိ ဗုဒၶ၀င္ျပကြက္ေတြနဲ႔ သာ ဆက္စပ္ထုလုပ္တာ မဟုတ္ေတာ့ ဘဲ တပါးတည္း သီးျခား ထုပ္လုပ္ပူေဇာ္ခဲ့ၾကပါေတာ့တယ္။
႐ုပ္ၾကြေတြမွာ ဗုဒၶျမတ္စြာကုိ ထုလုပ္တာဟာ ဗုဒၶ၀င္ဇာတ္ေတာ္ေတြကုိ သ႐ုပ္ေဖာ္ဖုိ႔ ျဖစ္ေပမဲ့ ဗုဒၶဆင္းတုေတာ္ေတြကုိ သီးျခား ထုလုပ္တာဟာ ပူေဇာ္ကုိးကြယ္ဖုိ႔ ျဖစ္တယ္။ ဒီလုိ သီးျခားဗုဒၶဆင္းတုေတာ္ေတြ ကုိ ေစတီေတာ္တည္းထားကုိးကြယ္တဲ့ ဓေလ့ ကေန ဗုဒၶ၀င္ဇာတ္နိပါတ္ေတြ ကုိ သ႐ုပ္ေဖာ္ဖုိ႔ ထုလုပ္ၾကရာက ဖြံ႕ၿဖိဳးျဖစ္ေပၚလာခဲ့တယ္ လုိ႔ ယူဆရတယ္။ ဗုဒၶ၀င္ဇာတ္ ေၾကာင္းစာေပေတြ တုိးတက္ထြန္းကား လာမူကလည္း ဆင္းတု႐ုပ္ပြားကုိးကြယ္မူမွာ အေရးပါတဲ့အေၾကာင္းတစ္ရပ္ ျဖစ္ႏုိင္ပါ တယ္။ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားဆင္းတုေတာ္ ထုလုပ္ကုိးကြယ္မူ ဓေလ့ျဖစ္ေပၚလာရတာဟာ ဂရိပန္းပု ဆရာေတြရဲ႕လႊမ္းမုိးမူေၾကာင့္လား၊ သုိ႔မဟုတ္ ဗုဒၶ၀ါဒ ရဲ႕ ဗုဒၶျမတ္စြာနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ပူေဇာ္ကုိးကြယ္မူ ကေန တုိးတက္ျဖစ္ေပၚလာသလား ဆုိတာဟာ ခန္႔မွန္းျငင္း ခုံၾကဆဲျဖစ္ပါတယ္။ အကယ္၍ ဗုဒၶ၀ါဒရဲ႕ ဗုဒၶျမတ္စြာ ကုိ အျမတ္တႏုိးပူေဇာ္ကုိးကြယ္ရာကေန တုိးတက္ျဖစ္ေပၚလာတယ္ ဆုိ ရင္ေတာ့ ဒီ ဓေလ့ရဲ႕ မူလ ဘူတ ဟာ ေစတီေတာ္ တည္းထားကုိးကြယ္မူနဲ႔ သတၱ၀ါေတြကုိ ဆင္းရဲကေန ကယ္တင္ႏုိင္တဲ့စြမ္းအား မ်ဳိး ဗုဒၶျမတ္စြာမွာ ရွိတယ္ ဆုိတဲ့ ယုံၾကည္မူေၾကာင့္ျဖစ္ပါလိမ့္မယ္။ သံဃာေတာ္ေတြ စုစည္းသယ္ေဆာင္ေတာ္မူခဲ့ၾကတဲ့ နိကာယ ဗုဒၶ၀ါဒသေဘာအရေတာ့ ဗုဒၶျမတ္စြာဟာ ခႏၶာ အၾကြင္းအက်န္မရွိတဲ့ အႏုပါဒိေသသ နိဗၺာန္ကုိ စံ၀င္ေတာ္မူသြားခဲ့တာ ျဖစ္လုိ႔ ဗုဒၶျမတ္စြာကုိ သက္ရွိအသြင္သဏၭာန္နဲ႔ ဖူးေျမာ္ႏုိင္ခြင့္မရွိေတာ့ပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္မုိ႔လုိ႔ ဗုဒၶျမတ္စြာကုိ လူသားပုံစံနဲ႔ျဖစ္ေစ အျခား ဘယ္လုိ ပုံသဏၭာန္နဲ႔ ဘဲျဖစ္ေစ ကုိယ္စားျပဳ ေဖာ္ျပလုိ႔ မရႏုိင္ေတာ့ပါဘူး။
ကူရွန္မင္းဆက္ရဲ႕ ပထမဘုရင္ေတြျဖစ္တဲ့ ကုဂ်ဴလ ကဒဖိလ္စ္ နဲ႔ ေ၀မာ ကဒဖိလ္စ္ ဘုရင္ေတြေတြဟာ ဘယ္ ဘာသာ၀ါဒကုိ ကုိးကြယ္ဆည္း ကပ္ခဲ့ၾကသလဲ ဆုိတာကုိေတာ့ ေသခ်ာ မေျပာႏုိင္ဘူး။ သုိ႔ေသာ္လည္း အဲဒီဘုရင္ေတြလက္ထက္က အိႏၵိယႏုိင္ငံ ေျမာက္ပုိင္းမွာ ဗုဒၶသာသနာ ထြန္းကားျပန္႔ပြားခဲ့တယ္လုိ႔ေတာ့ ခန္႔မွန္းႏုိင္ပါတယ္။။ ဘာေၾကာင့္လဲဆုိေတာ့ အဲဒီေခတ္ အတြင္းက အိႏၵိယႏုိင္ငံေျမာက္ပုိင္းမွာ တကၠသီလာ က ဓမၼရာဇိကာ ေစတီေတာ္၊ ကုဏာလ ေစတီေတာ္နဲ႔ ကလ၀န ေဒသက ဗုဒၶသာသနိက အေဆာက္ အဦးအၾကြင္းအက်န္ေတြ အပါအ၀င္ ဗုဒၶသာသနာ ဆုိင္ရာ အေဆာက္အဦးေပါင္းမ်ားစြာကုိ ေတြ႕ ရွိခဲ့ၾကရ လို႔ျဖစ္တယ္။ အဲဒီ ေဒသေတြမွာ ေတြ႕ရွိရတဲ့ ဗုဒၶ၀င္ အေဆာက္အဦးေဟာင္း ေတြမွန္သမွ် ဟာ ကူရွန္မင္းဆက္ လက္ထက္တြင္းမွာ ေဆာက္လုပ္ခဲ့တာခ်ည္းျဖစ္တယ္။ ကလ၀န မွာ တူးေဖာ္ေတြရွိခဲ့တဲ့ သံဃာရာမ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းေဆာင္ဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံေျမာက္ပုိင္းမွာ ေတြ႕ရွိခဲ့သမွ် ဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းေတြ ထဲမွာ အႀကီးဆုံးေက်ာင္းႀကီးျဖစ္ တယ္။ ေစတီေတာ္ေဟာင္းတစ္ဆူရဲ႕ ဂူအတြင္းမွာ ေတြ႕ရွိခဲ့ရတဲ့ ေက်ာက္စာတစ္ခုဟာ ေအဒီ (၇၇) ခုႏွစ္ကုိ ရည္ညႊန္းေနၿပီး ေစတီေတာ္ မွာ ဓါတ္ေတာ္ေတြဌာပနာျပဳ ပူေဇာ္ေၾကာင္း၊ သဗၺတၳိ၀ါဒဂုိဏ္း သံဃာေတာ္ေတြကုိ လွဴဒါန္းေၾကာင္း ေရးထုိးေဖာ္ ျပ ထားတယ္။ အဲဒီ ေက်ာက္စာ ဟာ နိကာယ ဗုဒၶ၀ါဒရဲ႕ ဂုိဏ္းတစ္ဂုိဏ္း ကုိ ေဖာ္ညႊန္းေရးထုိးခဲ့တဲ့ အေစာဆုံးေက်ာက္စာ မွတ္ တမ္းျဖစ္တယ္။
အဲဒီထက္ ေနာက္က်ၿပီး ေအဒီ (၂) ရာစု ရက္စြဲတပ္ထားတဲ့ ေက်ာက္စာ တစ္ခ်ပ္ကုိ ပါကစၥတန္ႏုိင္ငံေျမာက္ပုိင္းက၊ ပက္ရွ၀ါ ၿမိဳ႕ အနီးမွာ ေတြ႕ရွိခဲ့တယ္။ အဲဒီ ေက်ာက္စာမွာ ကနိသွ်က ဘုရင္မင္းႀကီးဟာ နာမည္ေက်ာ္ ကနိသွ်က ေစတီေတာ္ႀကီးကုိ တည္ထား ခဲ့ေၾကာင္း ေရးထုိးထားၿပီး အဲဒီေစတီေတာ္ေဟာင္းရဲ႕ အၾကြင္းအက်န္ကုိ ရွာဂ်ီကီေဒရီ ေဒသမွာ တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိခဲ့ရ ပါတယ္။ ကနိသွ်က သံဃာ့ရာမေက်ာင္းတုိက္ႀကီးမွာ ဌာပနာျပဳ ပူေဇာ္ခဲ့တဲ့ ဓါတ္ေတာ္အုိးတစ္လုံး ကုိလည္း ေတြ႕ရွိခဲ့ၾကတယ္။အဲဒီဓါတ္ေတာ္အုိးေပၚမွာကနိသွ်က ေက်ာင္းတုိက္
ႀကီးမွာ သဗၺတၳိ၀ါဒ ဗုဒၶ၀ါဒဂိုဏ္း၀င္ သံဃာေတာ္ေတြ သီတင္းသုံးေနထုိင္ ခဲ့ေၾကာင္း ေရးထုိးပါရွိပါတယ္။ ေအဒီ ၁၄၈ ခုႏွစ္ ရက္စြဲပါ ပက္ရွ၀ါၿမိဳ႕အနီးကုရမ္ေဒသက ေၾကးေစတီငယ္ေလးတစ္ခုေပၚမွာ ေရးထုိးထားတဲ့ မွတ္တမ္းမွာလည္း ဗုဒၶျမတ္စြာရဲ႕ ဓါတ္ေတာ္ေတြကို ဌာပနာျပဳၿပီး သဗၺတၳိ၀ါဒဂုိဏ္းကုိ ပူေဇာ္လွဴဒါန္းေၾကာင္းေဖာ္ျပထားတယ္။
ဗုဒၶ၀ါဒ ဂုိဏ္းအမည္ေတြ ေဖာ္ျပပါရွိတဲ့ အိႏၵိယႏုိင္ငံေျမာက္ပုိင္းက အျခားေက်ာက္စာေတြကေတာ့ သဗၺတၳိ၀ါဒဂုိဏ္းသံဃာေတြ အတြက္ လွဴဒါန္းတဲ့ ေရအလွဴမွတ္တမ္းနဲ႔ ေရတြင္းအလွဴမွတ္တမ္းေက်ာက္စာေတြျဖစ္တယ္။ အျခားေတြရွိရတဲ့ေက်ာက္စာ ေတြမွာေတာ့ ကာသယပီယ ဂုိဏ္းအတြက္ ေၾကးေယာက္မ တစ္ေခ်ာင္းလွဴဒါန္းေၾကာင္း၊ ဗဟုသုတၱီယ ဂုိဏ္းနဲ႔ ကာသယပီယ ဂုိဏ္းအတြက္ ေျမအုိးေတြ လွဴဒါန္းေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္ထားတဲ့ ေက်ာက္စာေတြျဖစ္တယ္။ အဲဒီ ေက်ာက္စာေတြကုိ အနီးစပ္ ဆုံး ေအဒီ (၂) ရာစုက ေရးထုိးခဲ့တယ္ လုိ႔ ယူဆရပါတယ္။
အိႏၵိယႏုိင္ငံေျမာက္ပုိင္းမွာ သဗၺတၳိ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာဂုိဏ္းဟာ အထူး အားေကာင္းခဲ့ေပမဲ့ ဒီေဒသမွာ ေတြ႕ရွိခဲ့သမွ် ေစတီ ေတာ္ေဆာက္လုပ္ လွဴဒါန္းမႈ ဆုိင္ရာ ေက်ာက္စာေတြထဲမွာ ဗုဒၶ၀ါဒ ဂုိဏ္း တစ္ခုတစ္ေလရဲ႕ အမည္ ကုိမွ် ေဖာ္ျပေရးထုိးခဲ့ တာ မေတြ႕ၾကရပါဘူး။ အဲဒီ ေက်ာက္စာေတြကုိ ခန္႔မွန္းေခ် အားျဖင့္ ေအဒီ (၁) ရာစုႏွစ္ ၀န္းက်င္က ေရးထုိး ခဲ့ၾကတာျဖစ္တယ္။ အဲဒီ ေက်ာက္စာမွတ္တမ္းေတြထဲမွာ ဂရိ ဘုရင္ခံႏွစ္ပါးရဲ႕ ေစတီေတာ္တည္ထားမူ မွတ္တမ္းပါ၀င္သလုိ သက လူမ်ဳိး ပတိက ရဲ႕ တကၠသီလာ မွာ ေစတီေတာ္ေတြတည္ ထားမူ မွတ္တမ္းေတြ ပါ၀င္ၿပီး အျခားေတြ႕ရွိရတဲ့ မွတ္တမ္းေတြ လည္းပါ၀င္တယ္။
ယေန႔ေခတ္ အာဖရိကန္နစၥတန္ႏုိင္ငံတြင္းမွာလည္း ဗုဒၶသာသနိက ဆုိင္ရာ ေရွးေဟာင္းေနရာေတြကုိ တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိခဲ့ၾကတယ္။
လန္ဒဟာနဲ႔ ကန္ဒဟာရ္ မွာ ေတြ႕ရွိခဲ့တဲ့ အေသာကမင္းႀကီးေက်ာက္ စာေတြအရ အေသာကမင္းႀကီးလက္ထက္က အာဖရိကန္ နစၥတန္ႏုိင္ငံတြင္းမွာ ဗုဒၶသာသနာေတာ္ ေရာက္ရွိျပန္႔ႏွံ႔ေနၿပီးျဖစ္ေၾကာင္း သိရွိၾကရတယ္။ အဲဒီေဒသမွာ ဗုဒၶ၀ါဒကုိ ဘယ္လုိ စတင္ လက္ခံခဲ့တယ္၊ ကုိးကြယ္ခဲ့တယ္ ဆုိတာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အေသးစိတ္ မေျပာႏုိင္ေပမဲ့ ေအဒီ ပထမရာစုႏွစ္ အတြင္းမွာ ဗုဒၶ၀ါဒ ဟာ အာဖရိကန္နစၥတန္ႏုိင္ငံ ရဲ႕ ေဒသအခ်ဳိ႕မွာ အရွိန္အဟုန္နဲ႔ ထြန္းကားျပန္႔ပြားခဲ့တယ္ ဆုိတာ ကုိေတာ့ေျပာႏုိင္ ပါတယ္။အဲဒီ တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိခဲ့တဲ့ ေရွးေဟာင္း ဗုဒၶ၀င္ေနရာေတြထဲမွာ ရဲတုိက္ၿမိဳ႕ ျဖစ္တဲ့ ဗာဂရာမ္ၿမိဳ႕က အေဆာက္အဦး အၾကြင္းအက်န္ ေတြ၊ ဗိမာရမ္က ေစတီေတာ္ေဟာင္းေတြ၊ ဟဒၵ နဲ႔ ရွိတုိရက္ခ္ မွာ ရွိတဲ့ ေရွးေဟာင္း ဗုဒၶသာသနိက အေဆာက္အဦးေတြပါ၀င္ ေနတယ္။ ဒါ့အျပင္ ဗုဒၶ၀င္ လုိဏ္ဂူ ဘုရားေက်ာင္းေတြကုိလည္း အေနာက္ဘက္ေဒသမွာ ေတြ႕ရွိခဲ့ၾကတယ္။ အဲဒီ လုိဏ္ဂူ ဘုရားေက်ာင္းေတြထဲမွာ အလြန္ႀကီးမားတဲ့ ေက်ာက္သား ဗုဒၶဆင္းတုေတာ္ႀကီးႏွစ္ဆူကုိ ေတြ႕ၾကရသလုိ ဗုဒၶ၀င္ နံရံေဆးေရးပန္း ခ်ီေတြကုိလည္း ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ဗာဂရာမ္ ၿမိဳ႕ဟာ ေရွးက ကာပိသီ ၿမိဳ႕ေဟာင္းေနရာ ျဖစ္ေၾကာင္း အတည္ျပဳၿပီးျဖစ္တယ္။ အဲဒီေနရာမွာ ဗုဒၶ၀င္သ႐ုပ္ေဖာ္ပုံ ေဆးေရးပန္းခ်ီေတြနဲ႔ အျခား ဗုဒၶသာသနိက ဆုိင္ရာေရွးေဟာင္းပစၥည္းမ်ားစြာကုိလည္းေတြ႕ရွိခဲ့တယ္။ ဗီမာရန္ မွာေတာ့ ေရွးေဟာင္း ေစတီေတာ္ေနရာကဓါတ္ေတာ္အုိးတစ္လုံးကုိ ေတြ႕ရွိခဲ့
ၿပီး အဲဒီ ဓါတ္ေတာ္အုိးေပၚမွာ ေစတီေတာ္ႀကီးကုိ သီ၀ရသိတ အမည္ရွိတဲ့ ပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးက ဗုဒၶျမတ္စြာရဲ ဓါတ္ေတာ္ေတြကုိ ဌာပနာ ျပဳၿပီး သက ေခတ္အတြင္းမွာ တည္ထားခဲ့ေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားတယ္။

ကူရွန္ေခတ္ .. (အဆက္)
==================
အာဖရိကန္နစၥတန္ႏုိင္ငံက ဟ႗ာေဒသမွာ ဗုဒၶသာသနိက ဆုိင္ရာ လက္မႈပစၥည္းေတြ ေထာင္နဲ႔ခ်ီၿပီး ေတြ႕ရွိခဲ့တယ္။ ေတြ႕ရွိ ခဲ့ရတဲ့ ေရတေကာင္းတစ္ခုေပၚက စာသားအရ ကနိသွ်မင္းလက္ထက္မွာ ဗုဒၶျမတ္စြာဓါတ္ေတာ္ေတြ ဌာပနာတည္ထားတဲ့ ေစတီေတာ္အတြက္ လွဴဒါန္းခဲ့ေၾကာင္းသိရတယ္။ ကာဗူးလ္ၿမိဳ႕ရဲ႕ေျမာက္ဘက္ ၀ါရဒက္ခ္ မွလည္း ေၾကးဓါတ္ေတာ္အုိး တစ္လုံး ေတြ႕ရွိခဲ့ၿပီး အဲဒီ အုိးေပၚမွာ ၀ဂရမ္ေရက ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းေတာ္အတြက္ ဗုဒၶဓါတ္ေတာ္ေတြ ထည့္သြင္းပူေဇာ္ၿပီး မဟာသံဃိကဂုိဏ္းသံဃာေတာ္ေတြကုိ လွဴဒါန္းခဲ့ေၾကာင္းေဖာ္ျပထားတယ္။ ၿပီးေတာ့ ကု၀ိရွက ဘုရင္မင္းႀကီး က်မၼာခ်မ္းသာ ေစေၾကာင္း ဆုေတာင္းစာကုိလည္းေတြ႕ရၿပီး ေအဒီ ၁၇၉ ကူရွန္ေခတ္ အတြင္းက ေရးသားခဲ့တာလုိ႔ ယူဆရပါတယ္။ အိႏၵိယႏုိင္ငံေျမာက္ပိုင္းနဲ႔ အာဖရိကန္နစၥတန္ႏုိင္ငံ အတြင္းမွာ ေရွးေဟာင္း မွတ္တမ္းေရးသားမူ မ်ားစြာ ေတြ႕ရွိခဲ့ေပမဲ့အဲဒီေရးသားမူေတြထဲက အနည္းငယ္မွာသာ နိကာယ ဗုဒၶ၀ါဒဂုိဏ္းအမည္ေတြကုိ ေဖာ္ျပထားတယ္။
ကနိသွ်က ဘုရင္ရဲ႕ သဗၺတၳိ၀ါဒ ဗုဒၶ၀ါဒဂုိဏ္းကုိ ေထာက္ပံ့လွဴဒါန္းမူနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး နာမည္ေက်ာ္ ကနိသွ်က ေစတီေတာ္မွတ္ တမ္းေက်ာက္စာမွာ ထင္ထင္ရွားရွားေဖာ္ျပေရးထုိးထားတယ္။ ဒီလုိ ေထာက္ပံ့လွဴဒါန္းမူနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ဒ႑ာရီ အခ်ဳိ႕ကုိလည္း ေတြ႕ရတယ္။ ဥပမာ - တ႐ုတ္မူနဲ႔ ရွိေနတဲ့ အႆ ေဃာသ မေထရ္ရဲ႕ အတၳဳပၸတၱိ က်မ္းမွာ ကနိသွ်ကဘုရင္ဟာ အိႏၵိယႏိုင္ငံ အလယ္ပုိင္းကုိ တုိက္ခုိက္ေအာင္ႏုိင္တဲ့အခါ ဗုဒၶျမတ္စြာရဲ႕ သပိတ္ေတာ္နဲ႔ အ ႆ ေဃာသ မေထရ္ျမတ္ကုိ ေတာင္းဆုိခဲ့တယ္ လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ ဘုရင္မင္းႀကီးရဲ႕ ေတာင္းဆုိမူ၊ ပင့္ေလွ်ာက္မူ အရ အႆေဃာသ မေထရ္ျမတ္ဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံ အေနာက္ ေျမာက္ပုိင္းကုိ ၾကြေရာက္ၿပီး ဗုဒၶသာသနာျပန္႔ပြားေအာင္ ရြက္ေဆာင္ခဲ့ေၾကာင္း၊ ဘုရင္မင္းႀကီးဟာ သဗၺတၳိ၀ါဒ ဂုိဏ္းက ပရရွ၀ မေထရ္ျမတ္ကုိလည္း ကုိးကြယ္ေၾကာင္းေတြ႕ရၿပီး ဒီ မေထရ္ျမတ္ရဲ႕ တုိက္တြန္းမူေၾကာင့္ ရဟႏၱာ မေထရ္ျမတ္ (၅၀၀) ပါ၀င္တဲ့ စတုတၳသဂၤါယနာတင္ခဲ့တယ္။ အဲဒီ သဂၤါယနာပြဲမွာ အပုိင္းေပါင္းႏွစ္ ရာေက်ာ္ရွိၿပီး ေျမာက္မ်ားလွတဲ့ မဟာ၀ိဘာသာက်မ္းေတြကုိ ျပဳစုခဲ့တယ္ လုိ႔ ေရးသားထားတယ္။
ကနိသွ်က ဘုရင္ရဲ႕ ေနာက္မွာ ၀ါသိသက၊ ဟု၀ိသကနဲ႔ ၀ါသုေဒ၀ မင္းေတြ ဆက္ခံ အုပ္စုိးခဲ့တယ္။ အဲဒီ မင္းေတြလက္ထက္မွာ ကူရွန္အင္ပါယာဟာ အရွိန္အ၀ါ က်ဆင္းလာၿပီး ေအဒီ (၃) ရာစုေရာက္တဲ့ အခါ အိႏၵိယႏုိင္ ငံေျမာက္ပုိင္းေလာက္ ကုိသာ စုိးမုိး အုပ္ခ်ဳပ္ႏုိင္ေတာ့ေၾကာင္းေတြ႕ရတယ္။ အဲဒီ ကူရွန္မင္းဆက္ အေစာပုိင္းကာလ မွာ ၿမိဳ႕စား သုဒသ ဟာ မထုရာမွာ ဂုဟ ေက်ာင္းတုိက္ကုိ ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းခဲ့ၿပီး၊ ေခတ္ေႏွာင္းကာလ နန္းသက္ (၄၇) ႏွစ္အတြင္း ဟု၀ိသက ဘုရင္လက္ထက္ မထုရာၿမိဳ႕ရဲ႕ အျပင္ဘက္ ဂ်မာလာပူရ မွာ ဟု၀ိသက ေက်ာင္းတုိက္ႀကီးကုိ လွဴဒါန္းခဲ့တယ္။ အဲဒီေက်ာင္းတုိက္ႀကီးကုိ လွပတဲ့႐ုပ္ၾကြေတြနဲ႔ မႊမ္းမံ တည္ေဆာက္ ခဲ့ၿပီးေနာက္ပုိင္း မွာ ဘာသာျခားေတြရဲ႕ ဖ်က္ဆီးျခင္းခံခဲ့ရလုိ႔ ယခုေခတ္မွာ အုတ္တံတုိင္း အပုိင္းအစမ်ားစြာ၊ တုိင္လုံးမ်ားစြာနဲ႔ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ားစြာရဲ႕ အပ်က္စီး၊ အၾကြင္းက်န္မ်ားကုိသာ ေတြ႕ၾကရတယ္။
မထုရာမွာ အျခား ဗုဒၶဘာသာေက်ာင္းတုိက္ေပါင္းမ်ားစြာလည္း ရွိခဲ့တယ္။ အဲဒီ ပတ္၀န္းက်င္မွာ ေတြ႕ရွိခဲ့ရတဲ့ ေက်ာက္စာမွတ္ တမ္းေရးသားမူေတြအရ နိကာယ ဗုဒၶဘာသာဂုိဏ္းအခ်ဳိ႕က သံဃာေတြေတာ္ေတြရဲ႕ ေက်ာင္းတုိက္ေတြ မထုရာမွာ ရွိေနခဲ့ ေၾကာင္းသိရၿပီး အဲဒီ ဗုဒၶ၀ါဒဂုိဏ္းေတြထဲမွာ မဟာသံဃိကဂုိဏ္း၊ သဗၺတၳိ၀ါဒဂုိဏ္း၊ သမိတၱိယဂုိဏ္း၊ ဓမၼဂုတၱိက ဂုိဏ္းအ မည္ေတြကုိ ေတြ႕ရပါတယ္။ သံဃာ့ဂုိဏ္းအမည္ေတြ ေဖာ္ျပမထားတဲ့ ဗုဒၶ၀ါဒ ဆုိင္ရာ ေက်ာက္စာမွတ္တမ္းမ်ားစြာကုိလည္း ေတြ႕ၾကရတယ္။ မထုရာဟာ ဗုဒၶ၀ါဒရဲ႕ အေရးပါတဲ့ ဗဟုိဌာနတစ္ခု ျဖစ္ေၾကာင္းကုိ တ႐ုတ္ ဘုရားဖူးခရီးသည္ ရဟန္းေတာ္ေတြ ျဖစ္တဲ့ ဖဟီယန္နဲ႔ ရႊင္က်န္တုိ႔ ရဲ႕ မွတ္တမ္းေရးသားမူေတြကလည္း သိႏုိင္တယ္။
မထုရာနဲ႔ ဂႏၶရ ဟာ ဗုဒၶျမတ္စြာရဲ႕ ဆင္းတုေတာ္ေတြကုိ ပထမဆုံး ထုလုပ္ကုိးကြယ္ခဲ့တဲ့ ေရွးေဟာင္းေဒသ ႏွစ္ခုအျဖစ္ ထင္ရွား ပါတယ္။ မထုရာမွာ ပထမဆုံး ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားဆင္းတုေတာ္ေတြ ထုလုပ္တဲ့ အခ်ိန္ေလာက္မွာဘဲ ဂႏၶာရတုိင္းမွာလည္း စတင္ထုလုပ္ ကုိးကြယ္ခဲ့တယ္။ သုိ႔ေပမဲ့ မထုရာရဲ႕ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြား ဆင္းတုေတာ္ေတြဟာ ဂႏၶာရ ဆင္းတုေတာ္ေတြကုိ ပုံတူးကူခ်တာေတာ့ မဟုတ္ဘူး။ မထုရာ ဟာ အဲဒီ ေခတ္မတုိင္ခင္ကတည္းက ပုံသြင္းေလာင္းတဲ့ အတတ္ပညာ မွာ ထိပ္တန္းေဒသျဖစ္ေနၿပီး ပညာ ရပ္ဆုိင္ရာ အဆင့္တန္းျမင့္ မားေနၿပီျဖစ္တယ္။ ၿပီးေတာ့ မထုရာ ေဒသမွာ ထုလုပ္တဲ့ ဗုဒၶဆင္းတုေတာ္ ပုံဟန္ဟာ ဂႏၶာရပုံဟန္ နဲ႔ ကြဲျပားျခားေနပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္မုိ႔လုိ႔ ဒီ ေဒသႏွစ္ခုဟာ တစ္ေခတ္တည္းမွာဘဲ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားဆင္းတုေတာ္ေတြကုိ သီးျခားစီ ထုလုပ္ခဲ့တယ္လုိ႔ ယူဆရမွာ ျဖစ္တယ္။
မထုရာက လက္မူပညာရွင္ေတြဟာ ဂႏၶာရ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြား ဆင္းတုေတာ္ေတြကုိ ေတြ႕ရွိရာကေန သူတုိ႔ရဲ႕ ကုိယ္ပုိင္ဟန္ ဗုဒၶဆင္းတု ေတာ္ေတြကုိ ထုလုပ္ခဲ့တာ ျဖစ္မယ္ လုိ႔ မွန္းဆရတယ္။ မထုရာ မွာ ဗုဒၶ၀င္ျဖစ္စဥ္ကုိ သ႐ုပ္ေဖာ္ထုလုပ္တာမ်ဳိးကုိေတာ့ ေတြ႕ရ အင္မတန္ နည္းတယ္။ သုိ႔ေသာ္လည္း လူမ်ားစြာက ဘုရားဖူးေနပုံမ်ဳိး ကုိေတာ့ ေတြ႕ၾကရတယ္။ ေခတ္ အေစာပုိင္းက ဒီလုိ ႐ုပ္ၾကြမ်ဳိးမွာ ဗုဒၶျမတ္စြာေနရာကုိ ေဗာဓိပင္ သုိ႔မဟုတ္ ေစတီေတာ္ နဲ႔ ေဖာ္ညႊန္းေလ့ရွိၿပီး ေႏွာင္းေခတ္ေရာက္မွ လူသားအသြင္ ဗုဒၶၢ႐ုပ္ပြားေတာ္ကုိ ထုလုပ္တာျဖစ္တယ္။ အဲဒီ ေနာက္ပုိင္းမွာ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္သက္သက္၊ ဘုရာေလာင္း႐ုပ္ပြားသက္သက္ကုိ ထုလုပ္လာၾကတယ္။ ဒီလုိ ထုလုပ္တဲ့ မထုရာက ဗုဒၶဆင္း တုေတာ္ေတြကုိ ေက်ာက္စာေတြမွာ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ားလုိ႔ ရည္ညႊန္း တာ မေတြ႕ရဘဲ ‘‘႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ား’’ (ပရတိမာ) လုိ႔သာ ရည္ညႊန္းထား တာကုိ ေတြ႕ရတယ္။ သီးျခားထင္ရွားတဲ့ ႐ုပ္ပြားေတာ္ ေတြကုိေတာ့ ဗုဒၶျမတ္စြာ ထုိင္ေတာ္မူပုံ၊ ဘုရားေလာင္း ထုိင္ေတာ္မူပုံ စသည္ျဖင့္ ရည္ညႊန္းခ်က္ အခ်ဳိ႕ကုိေတြ႕ရတယ္။ ႐ုပ္ပြား ေတာ္ေတြကုိ ရည္ညႊန္းတဲ့ အသုံးႏႈန္းကြဲျပားမူဟာ အဲဒီ ႐ုပ္ၾကြေတြကုိ အသုံးျပဳခဲ့တဲ့ ေနရာအလုိက္ ကြဲျပားမယ္လုိ႔ ယူဆရပါ တယ္။ သုိ႔ေသာ္လည္း အဲလုိ အသုံးႏႈန္းကြဲျပား ရျခင္းရဲ႕ ေနာက္ကြယ္က ဓေလ့အယူဆကုိေတာ့ မသိၾကရပါဘူး။