အေသာကမင္းႀကီး ေႏွာင္းေခတ္ ေရွးေဟာင္းသက္ေသမ်ား

အေသာကမင္းႀကီး ေႏွာင္းေခတ္ ေရွးေဟာင္းသက္ေသမ်ား

အေသာကမင္းႀကီး (၂၆၈-၂၃၂ ဘီစီ) နတ္ရြာစံေတာ္မူၿပီးတဲ့အခါ တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ ေမာရိယ အင္ပါယာႏုိင္ငံေတာ္ႀကီးဟာ ယုတ္ေလ်ာ့လာ ခဲ့ၿပီး ေနာက္ဆုံး ဘီစီ ၁၈၀ ေလာက္မွာ စစ္သူႀကီး ပုသွ်မိၾတရဲ႕ အၿပီးတုိင္ ေခ်မႈန္းဖ်က္စီးျခင္းခံခဲ့ရတယ္။ ပုသွ်မိၾတဟာ သုဂၤမင္းဆက္ကုိ တည္ေထာင္အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ေပမဲ့ သူ႕ရဲ႕ အင္ပါယာက ဂဂၤါျမစ္၀ွမ္း လြင္ျပင္ကေန မေက်ာ္လႊား ႏုိင္ခဲ့ပါဘူး။ အဲ ဒီ အခ်ိန္ေလာက္မွာဘဲ အိႏၵိယႏုိင္ငံ အေနာက္ေျမာက္ပုိင္းမွာ ဂရိဘုရင္ေတြ တစ္ပါးၿပီးတစ္ပါး နယ္ခ်ဲ႕၀င္ေရာက္ လာၿပီး မင္းဆက္ အေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကုိ တည္ေထာင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ အိႏၵိယႏုိင္ငံေတာင္ပုိင္း ေဒကန္ လြင္ျပင္မွာေတာ့ အႏၶရ မင္းဆက္ တစ္ဆက္ျဖစ္တဲ့ သာတ၀ါဟန မင္းဆက္တစ္ဆက္ဟာ ဘီစီ (၂) ရာစု ကေန ေအဒီ (၃) ရာစုထိ စုိးမုိးအုပ္ခ်ဳပ္သြားခဲ့ ၾကတယ္။

ဒီမင္းဆက္ အုပ္စုိးသြားတဲ့ ႏွစ္ေလးရာကာလဟာအိႏၵိယႏုိင္ငံေတာင္ပုိင္းမွာ ႏုိင္ငံတည္ၿငိမ္ေအးခ်မ္းခဲ့တဲ့အတြက္ အားေကာင္းတဲ့ ယဥ္ေက်းမႈတစ္ခု ထြန္းကားခဲ့တယ္။ ေနာက္ဆုံးအေနနဲ႔ ယခင္က ကလိဂၤၤတုိင္းေနရာျဖစ္တဲ့ အေရွ႕အိႏၵိယ ကမ္း႐ုိးတမ္းတစ္ေလွ်ာက္မွာ ေစတိ မင္းဆက္ တည္ေထာင္ပါတယ္။ အဲဒီ မင္းဆက္ထဲက တတိယေျမာက္ဘုရင္ျဖစ္တဲ့ ခါရေ၀လ ဘုရင္ (ဘီစီ ၁ စု) ဟာ အထူးထင္ရွားတယ္။ သူ႔ရဲ႕ ေအာင္ျမင္ မူေတြ ေရး ထုိးထားတဲ့ ေက်ာက္စာေတြ ကုိရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့ေပ မဲ့ ဒီ မင္းဆက္ရဲ႕ ေနာက္ထပ္ သမုိင္းေၾကာင္းကုိေတာ့ မသိၾကရဘူး။

သုဂၤမင္းဆက္

ပုရွမိၾတ တည္ေထာင္ခဲ့တဲ့ သုဂၤမင္းဆက္ဟာ ႏွစ္ေပါင္း (၁၁၂) ႏွစ္ၾကာခဲ့ တယ္။ ပုရွမိၾတဟာ ျဗာဟၼဏ၀ါဒကုိ ခ်ီးေျမႇာက္ေထာက္ ပံ့ၿပီး ဗုဒၶ၀ါဒကုိ ဖိႏွိပ္ခဲ့ေပမဲ့ သူ႔ေနာက္ပုိင္း ဘုရင္ေတြကေတာ့ ဗုဒၶ၀ါဒ ကုိ ေထာက္ပံ့ ခဲ့ၾကေၾကာင္းေတြ႕ ရတယ္။ ဓါနဘုတိ ၀ါဆိ ပုၾတ ဘုရင္ ဟာ ဘာရဟုတ္မွာရွိတဲ့ ေစတီေတာ္တစ္ဆူအတြက္ မုဒ္ဦးေတာ္ (ေတာရဏ) တစ္ခုနဲ႔ ေက်ာက္သားေက်ာင္းေဆာင္ တစ္ေဆာင္ (သီလာကမၼံတ) ကုိ ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းခဲ့တယ္လုိ႔ ေက်ာက္စာေရးထုိးမူေတြကေန သိရတယ္။ သူရဲ႕သားေတာ္ ၀ါဓပါလ မင္းသားကေတာ့ ေစတီေတာ္ ပတ္လည္က ဘုရားပရ၀ဏ္ တံတုိင္းလွဴဒါန္းခဲ့တယ္ လုိ႔ဆုိပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ မိဘုရား နာဂရကၡိတာ ဟာလည္း အဲဒီ တံတုိင္းေဆာက္လုပ္ရာမွာ လွဴဒါန္းတယ္လုိ႔ ဆုိတယ္။ မထုရာမွာ ေတြ႕ရတဲ့ ေက်ာက္စာေတြ မွာလည္း ၀ါဓပါလမင္းသားဟာ အဲဒီေနရာက ဘုရားတံတုိင္းအတြက္လည္း လွဴဒါန္းခဲ့တယ္ လုိ႔ ေတြ႕ရတယ္။

ဘာရဟုတ္နဲ႔ ဆန္ခ်ီ

ဘာရဟုတ္ ဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံအလယ္ပုိင္း၊ အေနာက္ေတာင္ဘက္ယြန္းယြန္း၊ အေနာက္ဘက္ကမ္း႐ုိးတန္းကေနမာဂဓတုိင္းကုိသြားရာလမ္းမႀကီးေပၚမွာတည္ရွိတယ္။ ဒီ လုိ အခ်က္ျခာက်တဲ့ လမ္းမႀကီးေပၚမွာ တည္ရွိတဲ့အတြက္ ဘာသာျခားတပ္ေတြ က်ဴးေက်ာ္၀င္ေရာက္တဲ့အခါ ဘာရဟုတ္မွာရွိတဲ့ ဗုဒၶသာသနိကအေဆာက္ဦးေတြဟာလုံး၀ဖ်က္စီးျခင္းခံခဲ့ရတယ္။၁၈၇၃ခုႏွစ္အိႏၵိယေရွးေဟာင္းသုေတသနေလ့လာမူလုပ္တဲ့ ၿဗိတိသွ်စစ္ဗုိလ္ ကမ္နင္ဂမ္ဟာ အဲဒီ အေဆာက္ဦးေတြရဲ႕ အပ်က္အစီးေတြကုိ စတင္ေတြ႕ရွိခဲ့တယ္။ ေတြ႕ရွိခဲ့တဲ့ အေရွ႕ဘက္မုဒ္ဦးနဲ႔ ၾကြင္းက်န္ရစ္တဲ့ တံတုိင္း၊ ပရ၀ဏ္ လက္ရန္းေတြကုိကာလကတၱား ျပတုိက္ကုိ ပုိ႔ခဲ့ၿပီး၊ ျပန္လည္မႊမ္းမံ ျပသထားခဲ့ပါတယ္။အဲဒီမုဒ္ဦးနဲ႔တံတုိင္းအၾကြင္းက်န္ဟာ ဘာရဟုတ္ရဲ႕ ခမ္းနားထည္၀ါ မူကုိ ေဖာ္ညႊန္းေနတယ္။ ဓါနဘုတိ ဘုရင္နဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ေက်ာက္စာ ကုိ အေရွဘက္မုဒ္ဦးက ေက်ာက္စာတုိင္ မွာေတြ႕ရွိခဲ့ၿပီး၊ အဲဒီေနရာက ေစတီေဟာင္းဟာ သုဂၤမင္းဆက္ရဲ႕ အေတာက္ပဆုံး ေခတ္ကာလျဖစ္တဲ့ ဘီစီ (၂) ရာစုအလယ္ပုိင္း မွာ တည္ေဆာက္ခဲ့တာ ျဖစ္ေၾကာင္းသိရပါတယ္။

ပါဋလိပုတ္ နဲ႔ ၀ိဒိသာ ဟာ သုဂၤမင္းဆက္ရဲ႕ ႏုိင္ငံေရး အခ်က္ျခာအက်ဆုံး ၿမိဳ႕ေတြျဖစ္တယ္။ ၀ိဒိသာ ၿမိဳ႕ဟာ အေသာကမင္းႀကီး ရဲ႕သားေတာ္ မဟိႏၵ မေထရ္ျမတ္ ရဲ႕ဇာတိၿမိဳ႕ျဖစ္တဲ့အတြက္ဗုဒၶသာသနာရဲ႕အေရးပါဆုံးၿမိဳ႕တစ္ၿမိဳ႕ျဖစ္ခဲ့လုိ႔ အနီးပတ္၀န္းက်င္ မွာ ေစတီေဟာင္း အေျမာက္ အမ်ားေတြ႕ၾကရတယ္။ ဘီလ္သ ေစတီေတာ္ေတြ လုိ႔အမည္တြင္တဲ့ ေစတီေပါင္း ေျခာက္ဆယ္ေက်ာ္ကုိ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့ၿပီးျဖစ္တယ္။အဲဒီ ေစတီေတာ္အမ်ားစု ဟာပ်က္စီးယုိယြင္းေနၾကၿပီ ျဖစ္ ေပမဲ့ဆန္ခ်ီမွာရွိတဲ့ ေစတီေတာ္အႀကီး၊အေသး ႏွစ္ဆယ္ေလာက္ကေတာ့ အေကာင္းပတိအတုိင္းရွိေနပါေသးတယ္။နာမည္ေက်ာ္ ဆန္ခ်ီေစတီေတာ္ ကုိယခုအခါ ေကာင္းေကာင္းမြန္မြန္ထိန္းသိမ္း ထားတယ္။ ေစတီေတာ္ဟာအလြန္ထည္၀ါတဲ့ အေဆာက္အဦးျဖစ္ၿပီး၊ ဉာဏ္ေတာ္ အျမင့္ (၁၄.၄) မီတာနဲ႔၊ အခ်င္းလုံးပတ္ဟာ (၃၇) မီတာ ရွိတယ္။

သုေတသနျပဳလုပ္ခ်က္အရ ဆန္ခ်ီေစတီေတာ္ဟာ အေသာကမင္းႀကီး စတင္တည္ထားခဲ့တာျဖစ္ၿပီး ယခု ဖူးေျမာ္ၾကရတဲ့ ေစ တီေတာ္ပုံစံဟာ သုဂၤမင္းဆက္က ေက်ာက္သားနဲ႔မႊမ္းမံၿပီးထပ္ဆင့္တည္ထားတဲ့ ေစတီျဖစ္တယ္လုိ႔သိရတယ္။ ေစတီေတာ္ပရ၀ဏ္ လက္ရန္းေတြနဲ႔ ေလးဘက္ေလးတန္က ေစတီေတာ္ မုဒ္ဦးေလးခု ဟာလည္း ျဖည့္စြက္တည္ေဆာက္မူျဖစ္တယ္။ အဲဒီ မုဒ္ဦး ေတြထဲမွာ ေတာင္ဘက္မုဒ္ဦးဟာ ေရွးအက်ဆုံးျဖစ္ၿပီး အႏၶရမင္းဆက္ အေစာပုိင္းကာလမွာတည္ေဆာက္ခဲ့တာ ျဖစ္ေၾကာင္း ေက်ာက္စာေရးသားခ်က္တစ္ခုမွာ ေဖာ္ျပထားတယ္။ဒါေၾကာင့္မုိလုိ႔ဆန္ခ်ီေစတီေတာ္ဟာ ေမာရိယမင္းဆက္၊ သုဂၤမင္းဆက္နဲ႔ အႏၶရမင္းဆက္မ်ား အုပ္စုိးစဥ္ကာလတစ္ေလွ်ာက္မွာ တစ္ရစ္ျခင္း တုိးခ်ဲ႕တည္ထားခဲ့တာျဖစ္ေၾကာင္း သိရ ပါတယ္။ ေစတီေတာ္ရဲ႕ မုဒ္ဦးေလးခုဟာအလြန္ေျပာက္ေျမာက္ၿပီးအႏုစိတ္တဲ့႐ုပ္ၾကြေတြနဲ႔မႊမ္းမံထားတာျဖစ္လုိ႔အႏုပညာသမုိင္းမွာ ေက်ာ္ၾကား လွပါတယ္။

သုဂၤမင္းဆက္ရဲ႕ ဘုရင္အမ်ားစုဟာ ဗုဒၶ၀ါဒကုိ ေထာက္ပံ့အားေပးတဲ့ ဘုရင္ေတြျဖစ္လုိ႔ ဆန္ခ်ီေဒသမွာ ဗုဒၶသာသနိက အေဆာက္ဦးေတြ အေျမာက္အမ်ား တုိးပြားလာခဲ့တယ္။ ေစတီ ပရ၀ဏ္က တံတုိင္း လက္ရန္း အမ်ားစု ဟာ အဲဒီ ေခတ္က ထြင္း ထုခဲ့တာျဖစ္တယ္။ အဲဒီ လက္ရန္းေတြေပၚက ႐ုပ္ၾကြေတြဟာ ဗုဒၶ၀င္ဇာတ္ေၾကာင္းေတြနဲ႔ ဇာတ္နိပါတ္ျဖစ္စဥ္ေတြကုိ သ႐ုပ္ ေဖာ္ထားၿပီး ဗုဒၶ၀င္ျဖစ္စဥ္ (၁၅) ခုနဲ႔ ဇာတ္နိပါတ္ေတာ္ (၃၂) ခု ကုိ အေသ ခ်ာေျပာႏုိင္ခဲ့ၿပီးျဖစ္တယ္။ ဗုဒၶ၀င္႐ုပ္ၾကြ ေတြမွာ ဗုဒၶျမတ္စြာရဲ႕ ပုံေတာ္ကုိ လူသားအသြင္နဲ႔ သ႐ုပ္ေဖာ္ထားျခင္းမရွိဘဲ၊ ေဗာဓိပင္နဲ႔ ပလႅင္ေတာ္ပုံကုိသာေတြ႕ရတယ္။ လူေတြ၊ တိရစာၦန္ေတြဟာ အဲဒီပလႅင္ေတာ္ကုိ ရွိခုိးေနဟန္ ထြင္းထု ထားပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ပြင့္ေတာ္မူခဲ့ၿပီးတဲ့ ဘုရားခုႏွစ္ဆူရဲ႕ အမွီျပဳ ရာ ေဗာဓိပင္ ခုႏွစ္မ်ဳိးကုိ ထြင္းထုထားတာေတြ႕ရလုိ႔ အဲဒီ ေခတ္ကလူေတြဟာ ခုႏွစ္ဆူေသာ ဘုရားကုိ ယုံၾကည္ကုိး ကြယ္ၾကတယ္ လုိ႔သိရတယ္။

ဘာရဟုတ္က ေစတီ တံတုိင္းလက္ရန္းေတြနဲ႔ အျခားအေဆာက္အဦးေတြရဲ႕ အလွဴရွင္ေတြကုိ အဲဒီေနရာမွာေတြ႕ရွိရတဲ့ေက်ာက္ စာေတြမွာ မွတ္တမ္းတင္ ထားတယ္။ ေက်ာက္စာခ်ပ္ေပါင္း (၂၀၉) ခ်ပ္မွာ ေရးထုိးထားတဲ့ အလွဴရွင္ေတြကုိ ေလ့လာျခင္းအား ျဖင့္ သူတုိ႔နဲ႔ပတ္သက္တဲ့ အဖုိးတန္ အခ်က္လက္မ်ားစြာကုိ သိရွိရတယ္။ အလွဴရွင္အမည္ေတြမွာ ရဟန္းတစ္ပါးခ်င္း၊ ရဟန္းမ တစ္ပါးခ်င္းရဲ႕ အမည္ေတြပါရွိတယ္။ အခ်ဳိ႕ရဟန္းေတာ္၊ ရဟန္းမ မ်ားမွာ ‘‘ေပဋကင္’’ ပိဋကတ္သုံးပုံေဆာင္’’၊ သုိ႔မဟုတ္ ‘‘ ပစေနကာယိကာ’’ နိကာယ္ေဆာင္၊ စသည္ျဖင့္ ဘြဲ႕အမည္ေတြကုိ ေတြ႕ၾကရတယ္။ ဒါေၾကာင့္မုိ႔ အဲဒီေခတ္က ပိဋကတ္ေတာ္ ကုိ သုတၱံ ပိဋကတ္၊ ၀ိနည္း ပိဋကတ္ စသည္ျဖင့္ ခြဲျခားထားၿပီး ဆုိတာ ခန္႔မွန္းသိရွိႏိုင္တယ္။ အဘိဓမၼာ ပိဋကတ္ကုိ လည္း ခြဲ ျခားေလ့လာၾကမယ္ လုိ႔ ယူဆရပါတယ္။ ‘‘နိကာယ္ငါးရပ္’’ ဆုိတဲ့စကားကုိလည္းေတြ႕ရလုိ႔ သုတၱံ ပိဋကတ္ေတာ္ကုိလည္း ပါဠိ ဗုဒၶဘာသာမွာ ယခုရွိေနသလုိမ်ဳိး အပုိင္းငါးပုိင္းခြဲျခားေလ့လာ ေနၾကၿပီလုိ႔ ဆုိႏုိင္ပါတယ္။ ဒါအျပင္ ‘‘သုတၱႏ ၱိက’’ သုတၱံေဆာင္ ဆုိတဲ့ ဘြဲ႕အမည္ကုိလည္း ေတြ႕ရတယ္။

‘‘ဘာဏက’’လုိ႔ဘြဲ႕အမည္တပ္ထားတဲ့ပုဂၢိဳလ္ေျခာက္ေယာက္ကုိ ေတြ႕ရတယ္။ ၀ိသုဒၶိမဂၢ က်မ္းလုိ ပါဠိက်မ္းဂန္ေတြမွာ ဒီဃ နိကာယ္ေဆာင္၊ မဇၥ်ိမ နိကာယ္ေဆာင္၊ စသည္ျဖင့္ ပိဋကတ္ရဲ႕ အစိတ္ပုိင္းတစ္ခုကုိ အထူးျပဳေလ့လာၾကတဲ့ သံဃာေတာ္ေတြ ရွိေၾကာင္းေတြ႕ရၿပီး မဟာယာန က်မ္းစာေတြမွာလည္း ‘‘ဓမၼ ဘာဏက’’ ဆုိတဲ့အသုံးႏႈန္းကုိေတြ႕ရတယ္။ ဘာရဟုတ္က ေက်ာက္စာေတြမွာေတာ့ ‘‘ဘာဏက’’ လုိ႔ဘဲ သုံးႏႈန္းထားတာျဖစ္လုိ႔ ဘယ္က်မ္းဂန္ အစိတ္ပုိင္းကုိ ေဆာင္ထားတယ္ ဆုိတာ ကုိ မသိၾကရဘူး။ ေက်ာက္စာထဲမွာ ေတြ႕ရတဲ့ ဘာဏ က ေျခာက္ဦးထဲက တစ္ဦးကုိ “အာရယ’’ (ပညာရွိ) လုိ႔ေခၚထားၿပီး၊ သုံး ဦး ကုိေတာ့ ‘‘ဘဒၵႏ ၱ’’ လုိ႔ေခၚထားတာေတြ႕ရတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီ ေလးဦးဟာ ရဟန္းျဖစ္မယ္ လုိ႔ ခန္႔မွန္းရၿပီး အျခားႏွစ္ဦးက ေတာ့ ထူးျခားတဲ့ ဘြဲ႕အမည္မပါလုိ႔ ရဟန္းလုိ႔ ေသခ်ာတပ္အပ္ မေျပာႏုိင္ ဘူး။ ေစာေစာက ေျပာခဲ့တဲ့ ‘‘ေပဋကင္’’ ဘြဲ႕အမည္တပ္ ထားသူဟာလည္း ‘‘အာရယ ဇာတ’’ လုိ႔ ေဖာ္ျပထားလုိ႔ ရဟန္းေတာ္ျဖစ္ ပါလိမ့္မယ္။ နိကာယ္ေဆာင္ ပုဂၢိဳလ္ကေတာ့ ဗုဒၶရကၡိ တ လုိ႔ သာ ေဖာ္ျပထားတယ္။ သုတၱံေဆာင္ပုဂၢိဳလ္ရဲ႕ အမည္ဟာလည္း ‘‘အာရယ စူဠ’’ ျဖစ္ၿပီး ရဟန္းေတာ္ျဖစ္တယ္။

ဆန္ခ်ီဟာ အိႏၵိယ အလယ္ပုိင္းနဲ႔ အေနာက္ပုိင္းေဒသတုိ႔ရဲ႕ နယ္စပ္၊ ဘာရဟုတ္ရဲ႕ အေနာက္ေတာင္ဘက္ ယြန္းယြန္းမွာရွိတယ္။ ဆန္ခ်ီမွာ ေက်ာက္စာေပါင္း (၉၀၄) ခု ေတြ႕ရၿပီး၊ ဘာရဟုတ္ထက္ ပုိမ်ားပါတယ္။ အဲဒီ ေက်ာက္စာေတြထဲမွာ ေစတီ နံပါတ္ (၂) မွာ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့တဲ့ အ႐ုိးဓါတ္ေတာ္အုိးငါးလုံးရဲ႕ ေအာက္ေျခနဲ႔ အဖုံးမွာ ေရးထုိးထားတဲ့ ေက်ာက္စာေတြပါ၀င္တယ္။ အဲ ဒီထဲက အ႐ုိးဓါတ္ေတာ္အုိး ႏွစ္အုိးဟာ ဟိမ၀ႏ ၱာေဒသမွာ တရားဓမၼသင္ၾကားျပသ ခဲ့တဲ့ ကႆပအႏြယ္ ပညာရွိ ရဟန္းေတာ္ နဲ႔ ရဟန္းေတာ္ မဇၥ်ိမ မေထရ္တုိ႔ရဲ႕ ဓါတ္ေတာ္ေတြျဖစ္ေၾကာင္း သိရွိရတယ္။ သမႏ ၱပါသာဒိက က်မ္းမွာ အဲဒီ ရဟန္းေတာ္ႏွစ္ပါးဟာ အေသာကမင္းႀကီးေခတ္က ဟိမ၀ႏၱာေဒသကုိ ဗုဒၶသာသနာ ျပန္႔ပြားဖုိ႔ သာသာနာျပဳခရီးၾကြခ်ီခဲ့ တဲ့ရဟန္းေတာ္ႏွစ္ ပါးျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားတယ္။ ေနာက္ အ႐ုိးဓါတ္ေတာ္အုိး တစ္အုိးကေတာ့ “ေမာဂၢလိပုတၱ တိႆ” မေထရ္ရဲ႕ ဓါတ္ေတာ္ေတြပါ၀င္တယ္ လုိ႔သိရၿပီး၊ ဒီ မေထရ္ျမတ္ဟာ အေသာကမင္းႀကီးရဲ႕ ဆရာ ျဖစ္ပါ လိမ့္မယ္။ ေစတီေတာ္ နံပါတ္ (၄) မွာ ေနာက္ထပ္ အ႐ုိးဓါတ္ ေတာ္အုိး (၄) အုိးေတြ႕ရတယ္။ အဲဒီထဲက ဓါတ္ေတာ္အုိး တစ္အုိးဟာ ‘‘ရွင္သာရိပုတၱရာ’’ မေထရ္ျမတ္ရဲ႕ ဓါတ္ေတာ္ေတြပါ၀င္ ေၾကာင္းေရးသားထားပါတယ္။ အျခားတစ္အုိးကေတာ့ ‘‘ရွင္ေမာဂၢလာန္’’ မေထရ္ရဲ႕ ဓါတ္ေတာ္အုိးျဖစ္တယ္။ ဒီ ဓါတ္ေတာ္အုိး ေတြဟာ ရွင္ေတာ္ ဗုဒၶရဲ႕ အဂၢသာ၀က မေထရ္ျမတ္ ႏွစ္ပါးရဲ႕ ဓါတ္ေတာ္အုိးေတြျဖစ္မယ္ လုိ႔ ယူဆရပါတယ္။ သုိ႔ေသာ္လည္း ဓါတ္ေတာ္အုိးေပၚမွာ ေရးထုိးထားတဲ့ စာတမ္းဟာ ဘီစီ (၂) ရာစုက စာတမ္းျဖစ္တယ္။

ဆန္ခ်ီေစတီေတာ္ က မုဒ္ဦး (၄) ခုနဲ႔ ပရ၀ဏ္ တံတုိင္းလက္ရန္းေတြကုိ ဘီစီ (၁) ရာစုက ေဆာက္လုပ္ခဲ့တယ္။ မုဒ္ဦးေတြကုိ အႏုစိတ္လက္ရာ ႐ုပ္ၾကြေတြနဲ႔ မႊမ္းမံထားၿပီး ဗုဒၶ၀ါဒက အေစာင့္ေရွာက္နတ္ေတြရဲ႕ပုံေတြကုိ ထြင္းထုထားသလုိ ဗုဒၶ၀င္ျဖစ္စဥ္ (၂၈) ကြက္နဲ႔ ဇာတ္နိပါတ္ျဖစ္စဥ္ (၆) ကြက္ ကုိလည္း ေတြ႕ၾကရတယ္။ မုဒ္ဦးနဲ႔ ပရ၀ဏ္တံတုိင္းေတြေပၚမွာ ကုသုိလ္ရွင္ မ်ားစြာရဲ႕ အမည္ေတြကုိလည္း ေရးထုိးထားပါရွိၿပီး ရဟန္းေတာ္၊ ရဟန္းမမ်ားနဲ႔ လူ၀တ္ပုဂၢဳိလ္တုိ႔ရဲ႕ အမည္ေတြ ပါ၀င္တယ္။ အလွဴရွင္ အမ်ားစုဟာ ဆန္ခ်ီေဒသက မဟုတ္ၾကဘူး၊ ဥပမာ ‘‘၀ါဠိ၀ဟန မွာေနေသာ ယကၡီ ေထရီမ ၏ ကုသုိလ္ေတာ္’’ စသည္ ျဖင့္ေတြ႕ရလုိ႔ျဖစ္တယ္။ ရဟန္းေတာ္နဲ႔ ရဟန္းမ အမ်ားစုဟာ ၀ိဒိသာက ျဖစ္ၿပီး၊ အခ်ဳိ႕အလွဴရွင္ေတြရဲ႕ ေနရပ္ကုိေတာ့ ေရးထုိး မထားဘူး။
လူ အမည္ေတြ ကုိေရးထုိးတဲ့အခါ ဥပါသကာ၊ ဥပါသိကာ ဆုိတဲ့ အသုံး နည္းၿပီး အမည္သက္သက္ကိုသာ ေရးထုိးၾကတယ္။ အေၾကာင္း ရင္းမသိရပါ။ ဂဟပတိ အမည္ငါးေနရာေတြ႕ရၿပီး ေသ႒ိ အသုံးကုိ (၁၇) ေနရာေတြ႕ရတယ္။ ဒါေၾကာင့္မုိ႔ အလွဴရွင္အမ်ားစု ဟာ ကုန္သည္အလႊာက ျဖစ္မယ္လုိ႔ ခန္႔မွန္းရတယ္။ ဒါ့အျပင္ ေက်းရြာေတြ၊ ဗုဒၶဘာသာ အဖြဲ႕အစည္းေတြရဲ႕ လွဴဒါန္းမူကုိ လည္း ႏွစ္ေနရာ၊ သုံးေနရေလာက္ေတြ႕ရၿပီး၊ ဂရိ အလွဴရွင္တစ္ဦးရဲ႕ မွတ္တမ္းကုိလည္း ေတြ႕ရပါတယ္။

ေက်ာက္စာတစ္ခုမွာ နိကာယ္ေဆာင္ ရဟန္းေတာ္တစ္ပါးရဲ႕ အမည္ကုိေတြ႕ ရသလုိ၊ သုတၱံေဆာင္ (သုတၱတိကိနီ) အမ်ဳိးသမီး တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ မဋလဆိကဋ ကအ၀ိသိနာဆုိတဲ့အမည္ကုိ ႏွစ္ႀကိမ္ေတြ႕ရတယ္။ ေနာက္ထပ္ သုတၱံေဆာင္ အမ်ဳိးသားတစ္ဦး အမည္ကုိလည္း ေတြ႕ရသလုိ အျခားေက်ာက္စာ တစ္ခုမွာေတာ့ တရား ရြက္ေဆာင္သူ ‘‘ဘာဏက’’ ဘြဲ႕နဲ႔ ရဟန္းေတာ္တစ္ပါး နဲ႔ လူပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးကုိ ေတြ႕ရတယ္။ နိကာယ ဗုဒၶဘာသာ ဂုိဏ္းဟာ ဘာရဟုတ္နဲ႔ ဆန္ခ်ီ ေစတီေတာ္ေတြ တည္ထားတဲ့အခ်ိန္ ကရွိႏွင့္ၿပီး ျဖစ္မယ္ လုိ႔ ခန္႔မွန္းရေပမဲ့ အဲဒီ ႏွစ္ေနရာက ေက်ာက္စာေတြမွာေတာ့ ဒီလုိ ဗုဒၶ၀ါဒဂိုဏ္းကုိ ရည္ညႊန္းခ်က္မ်ဳိးကုိ တစ္ေနရာမွ မေတြ႕ရပါဘူး။

ဆန္ခ်ီနားမွာအႏၶရ ေစတီေတာ္မ်ားနဲ႔ဘုိဂ်္ပူရ္ ေစတီေတာ္မ်ားဆုိၿပီး ေစတီအစုေ၀း ႏွစ္ေနရာရွိၿပီး ဒီေစတီေတာ္ေတြကုိ တစ္စု တည္းေပါင္းၿပီး ဘီလ္သ ေစ တီေတာ္ မ်ားလုိ႔ ေခၚပါတယ္။ ဘီလ္သ ရဲ႕ အေနာက္ေတာင္ ဘက္၊ ရြာငယ္တစ္ခုမွာ တည္ရွိတဲ့အႏၶရေစ တီေတာ္သုံးဆူမွာ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့တဲ့ ေက်ာက္စာေတြမွာ ‘‘ေမာဂၢိလိပုတၱ နဲ႔ ဟာရီတိ ပုတၱ’’ ဆုိတဲ့အမည္ ေတြကုိ ေတြ႕ ရွိရတယ္။
ဆန္ခ်ီနဲ႔ ဘာရဟုတ္ အျပင္၊ အိႏၵိယႏုိင္ငံ အလယ္ပုိင္းမွာ ေတြ႕ရတဲ့ အေရးပါတဲ့ ေရွးေဟာင္းဗုဒၶ၀င္ေနရာ တစ္ခုကေတာ့ သက်မုနိ ဗုဒၶ သဗၺညဳတ ဉာဏ္ေတာ္ ရရွိေတာ္မူခဲ့ရာ ေနရာျဖစ္တဲ့ ဗုဒၶဂါယာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ ေနရာမွာ အေစာပုိင္း ေခတ္ကာလကတည္းက ေစတီတည္ထားခဲ့တယ္။ သုဂၤမင္းဆက္အတြင္းက ဗုဒၶျမတ္စြာ သမၼာသေမၺာဓိဉာဏ္ေတာ္ ရရွိခဲ့ရာ ေအာင္ေျမ ရဲ႕ ပတ္ပတ္လည္မွာ အလြန္ႀကီးက်ယ္ ခမ္းနားတဲ့ တံတုိင္းပရ၀ဏ္ႀကီးတည္ေဆာက္ခဲ့ေပမဲ့ ယခုအခါ မွာ အၾကြင္းအ က်န္မွ် ေတြ႕ ရပါေတာ့တယ္။ အဲဒီ ေအာင္ေျမေတာ္ျမတ္ရဲ႕ အလယ္ဗဟုိဟာ ဗုဒၶျမတ္စြာ သဗၺညဳတဉာဏ္ေတာ္ရရွိခဲ့စဥ္က သီတင္းသုံး ေတာ္မူခဲ့တဲ့ မဟာေဗာဓိေညာင္ပင္ရင္းက ပလႅင္ေတာ္ျဖစ္ပါတယ္။ ဂုပတ မင္းဆက္ အတြင္းက ဒီေနရာ မွာ ေစတီေတာ္ႀကီးတစ္ ဆူတည္ထားခဲ့တယ္။ ယခု ဖူးျမင္ေနၾကရတဲ့ ေစတီေတာ္ကေတာ့ ေႏွာင္းေခတ္မွာ ဆက္လက္ မႊမ္းမံျပဳျပင္ထားတဲ့ ေစတီေတာ္ ျဖစ္တယ္။ အဲဒီေနရာမွာ ေရွးအက်ဆုံး ၾကြင္းက်န္ေနဆဲ အစိတ္ပိုင္းဟာ ပရ၀ဏ္တံတုိင္းလက္ရန္းရဲ႕ တစ္စိတ္ တစ္ပုိင္း သာ ျဖစ္တယ္။ ဒီ တံတုိင္းကုိ အစဥ္လာအားျဖင့္ အေသာကမင္းႀကီး လွဴဒါန္းခဲ့တယ္ေျပာေပမဲ့ သုေတသန ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မူအရ ဘာရဟုတ္ က ေစတီေတာ္၊ အေဆာက္အဦးေတြ တည္ေဆာက္ၿပီး မွ ေဆာက္လုပ္ ခဲ့ျခင္းျဖစ္ တယ္ လုိ႔ သုံးသပ္ၾကတယ္။အဲဒီ တံတုိင္း လက္ ရန္းေတြေပၚမွာ ဗုဒၶ၀င္ျဖစ္စဥ္ (၅) ကြက္နဲ႔ ဇာတ္နိပါတ္ျဖစ္စဥ္ (၂) ကြက္ကုိ ထုထြင္းထားတယ္။

အိႏၵိယ အလယ္ပုိင္းမွာ ေနာက္ထပ္ အေရးပါတဲ့ ေရွးေဟာင္း ဗုဒၶ၀င္ေနရာေတြရွိပါေသးတယ္။ ပါဋိလိပုတ္ မွာ အလြန္ခမ္းနား ႀကီးက်ယ္တဲ့ တံတုိင္းပရ၀ဏ္ေဟာင္းရဲ႕ အစိတ္ပုိင္းတစ္ခုကုိ တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိရၿပီး အေသာကမင္းႀကီး ေဆာက္လုပ္ လွဴဒါန္းခဲ့တဲ့အေသာကာရာမ ေက်ာင္းတုိက္
ႀကီးရဲ႕ ခမ္းနားမူ ကုိ ေဖာ္ညႊန္းေနပါတယ္။အိႏၵိယႏုိင္ငံ အလယ္ပုိင္းမွာ ေစတီပုထုိးေတာ္ေတြ၊ ဘုရားေက်ာင္းေတြ အမ်ားႀကီး တည္ရွိခဲ့မယ္ ဆုိတာ ေသခ်ာပါတယ္။ သုိ႔ေပမဲ့ ယေန႔ေခတ္မွာေတာ့ အၾကြင္းအက်န္ အနည္းငယ္ မွ်ကုိသာ ေတြ႕ျမင္ၾကရေတာ့တယ္။ ဗုဒၶျမတ္စြာ တရားဦးေဟာၾကားေတာ္ မူခဲ့တဲ့ ဆာရနာထ္ မွာေတာ့ ဘီစီ (၂) ရာစုက အေသာမင္းႀကီးရဲ႕ သဲေက်ာက္ ေက်ာက္စာတုိင္ႀကီး တစ္တုိင္နဲ႔ ျဗာဟၼဟီ အကၡရာနဲ႔ ေရးထုိးထားတဲ့ ေက်ာက္စာအေျမာက္အမ်ားကုိေတြ႕ရ တယ္။အဲဒီ ေနရာကတံတုိင္းလက္ရန္းတစ္ခုရဲ႕ ေက်ာက္သားေပၚမွာ ေထရီမ သံ၀ဟိတာ ရဲ႕ေကာင္းမူျဖစ္ေၾကာင္း ေရးထုိးထားပါတယ္။ အေသာက႐ုံ ေက်ာင္းတုိက္ႀကီးမွာ ေစတီေတာ္ တည္ရွိခဲ့တာေသခ်ာသလုိ ဗီဟာျပည္နယ္၊ ေလာရိယာ နႏၵဂၤရဟ္မွာ လည္း သုဂၤမင္းဆက္ ေဆာက္ လုပ္ခဲ့တဲ့ ဗုဒၶ၀င္ေရွးေဟာင္းေနရာတစ္ခုကုိ တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိခဲ့ၾက တယ္။ အဲဒီ ေနရာ မွာ ႀကီးမားတဲ့ ေစတီေတာ္တစ္ဆူ တည္ရွိခဲ့ေၾကာင္း ခန္႔မွန္းရေပမဲ့ ေက်ာက္စာမွတ္တမ္းေတြ ကုိေတာ့ မေတြ႕ရဘူး။

ကာဏ၀ မင္းဆက္

သုဂၤမင္းဆက္ရဲ႕ ကုိးဆက္ေျမာက္ ဘုရင္ ေဒ၀ဘူတိဟာ သူ႕ရဲ႕ အမတ္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ ၀ါသုေဒ၀ရဲ႕ ပုန္ကန္ထၾကြမူေၾကာင့္ လုပ္ ႀကံခံရတဲ့ အခ်ိန္ ဘီစီ (၇၀) ေလာက္ အထိ၊ နန္းစံႏွစ္ (၁၀) ႏွစ္ ေလာက္ၾကာေအာင္ အုပ္စုိးသြားခဲ့တယ္။ အဲဒီေနာက္ ၀ါသုေဒ၀ ဟာ ကာဏ၀ မင္းဆက္ကုိ တည္ေထာင္ခဲ့ၿပီး ႏွစ္ေပါင္း (၄၅) ႏွစ္ေလာက္ၾကာေအာင္ ဂဂၤါျမစ္၀ွမ္းေဒသမွာ အုပ္ခ်ဳပ္စုိးစံသြား ခဲ့တယ္။ သုိ႔ေသာ္ ဒီ မင္းဆက္ဟာ တန္ခုိုးအာဏာ နည္းပါးတဲ့အတြက္ ေလးဆက္ေျမာက္မင္းလက္ထက္မွာ ေတာင္ဘက္က အႏၶရမင္းဆက္ရဲ႕ လႊမ္းမုိးျခင္းခံ ခဲ့ရတယ္။ အဲဒီေနာက္ပုိင္းမွာ မာဂဓတုိင္းဟာ ႏွစ္ကာလ အေတာ္ၾကာေအာင္ အႏၶရမင္းဆက္ လက္ေအာက္ ေရာက္ရွိသြားခဲ့ပါတယ္။

အိႏၵိယႏုိင္ငံ အေနာက္ေျမာက္ပုိင္း မက္ဆီဒုိးနီးယား ဘုရင္မ်ား

ေမာရိယ အင္ပါယာႀကီးရဲ႕ ၾသဇာအာဏာ က်ဆင္းလာခ်ိန္၊ ဘီစီ (၁၈၀) ေလာက္ကစၿပီး၊ တုိင္းတပါးတပ္ေတြဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံ အေနာက္ေျမာက္ပုိင္းကုိ ထုိးေဖာက္၀င္ေရာက္လာၿပီး၊ အဲဒီ ေနာက္ပုိင္း တုိင္းတပါးသားေတြဟာ အဲဒီေဒသမွာ ႏွစ္ေပါင္း အ ေတာ္ၾကာေအာင္ စုိးမုိးအုပ္ခ်ဳပ္သြားခဲ့တယ္။ ထုိးေဖာက္၀င္ေရာက္လာတဲ့ တုိင္းတပါးတပ္ေတြထဲမွာ ပထမဆုံးတုိင္းတပါး တပ္ဟာ ဂရိတပ္ေတြျဖစ္ၿပီး၊ သူတုိ႔ကုိ သကၠတလုိ ‘‘ယ၀န’’ ၊ ပါဠိလုိ ‘‘ေယာန’’ လုိ႔ ေခၚခဲ့ၾကတယ္။ အဲဒီ အမည္ႏွစ္ခုဟာ ‘‘အုိင္အုိးနီးယား’’ ေဒသနဲ႔ ဆက္စပ္ေနလိမ့္မယ္ လုိ႔ ခန္႔မွန္းရပါတယ္။
ဂရိဘုရင္ မဟာ အလက္ဇႏၵားဟာ ဘီစီ (၃၂ရ) မွာ အိႏၵိယႏုိင္ငံထိ ထုိးေဖာက္၀င္ေရာက္လာခဲ့ၿပီး အိႏၵိယမွာ ဂရိယဥ္ေက်းမႈ၊ ဓေလ့ ထုံးစံေတြကုိ ျပန္႔ႏွံ႔ေစခဲ့တယ္။ သုိ႔ေသာ္လည္း သိပ္မၾကာခင္ ဘီစီ (၃၂၁-၂၉၇) မွာ ဘဲ ေမာရိယ အင္ပါယာကုိ တည္ ေထာင္ခဲ့တဲ့ စႏၵဂုတ္ဘုရင္ဟာ ဂရိတပ္ေတြကုိ ျပန္လွန္တုိက္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့ျပန္တယ္။ အလက္ဇႏၵားဘုရင္ နတ္ရြာစံတဲ့အခါ အိႏၵိယႏုိင္ငံ အေနာက္ပုိင္းေဒသဟာ မက္ဆီဒုိးနီးယား ဘုရင္ရဲ႕ အုပ္စုိးမူေအာက္မွာ ဆက္လက္ရွိေနခဲ့တယ္။ ဆီလူးဆစ္ဒ္ မင္းဆက္ကုိ တည္ေထာင္ခဲ့တဲ့ ပထမ ဆီလူးကပ္ ဘုရင္ဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံအလယ္ပုိင္း၊ ပါဋလိပုတ္က စႏၵဂုတ္ဘုရင္ရဲ႕နန္းေတာ္ မွာ သံတမန္အျဖစ္ေဆာင္ရြက္ဖုိ႔ ၊ ဂရိလူမ်ဳိး မိဂါစ္သီးနက္စ္ ကုိ ေစလႊတ္ခဲ့တယ္။ မိဂါစ္သီးနက္စ္ ဟာ ပါဋလိပုတ္ နန္းေတာ္မွာ ဘီစီ (၃၀၃) ကေန ဘီစီ ၂၉၂ အထိ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခဲ့ၿပီး၊ သူတာ၀န္ထမ္းေဆာင္စဥ္ကာလ ပါဋလိပုတ္က အေတြ႕အႀကဳံ ေတြ ကုိ ေရးသားမွတ္တမ္းတင္ခဲ့ရာက၊ အဲဒီ မွတ္တမ္း ဟာ ေက်ာ္ၾကားထင္ရွားသြားပါတယ္။ ဘီစီ (၃) ရာစု အလယ္ပုိင္းေလာက္ မွာ ဘက္ထရီးယားျပည္ (ယေန႔ေခတ္ ေဘာ္လခ္ ေဒသ၊ အုိဇက္စ္ ျမစ္နဲ႔ သိႏၶဳ ျမစ္ၾကား၊ အာဖရိကန္နစၥတန္ေျမာက္ပုိင္းေဒသ)နဲ႔ ပါသီးယားျပည္ တုိ႔ဟာ ဆီလူးဆစ္ဒ္ မင္းဆက္ရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္မူေအာက္ကေန လြတ္ေျမာက္သြားခဲ့တယ္။

ဘီစီ (၃) ရာစုကေန၊ ဘီစီ (၂) ရာစု အလယ္ပုိင္းေလာက္မွာ ေနာက္ထပ္ ဆီလူးကပ္ ဘုရင္တစ္ပါးျဖစ္တဲ့ဆီးရီးယားျပည္ ရဲ႕ တတိယ အန္တီယုိကပ္ ဘုရင္နဲ႔ ဘက္ထရီးယားျပည္ရဲ႕ စတုတၳေျမာက္ဘုရင္ ဒီမီထရီး႐ုိ တုိ႔ဟာ အိႏၵိယျပည္ကုိ က်ဴးေက်ာ္၀င္ ေရာက္ခဲ့ျပန္တယ္။ သူတုိ႔ဟာ အိႏၵိယေျမာက္ပုိင္းထိ သိမ္းပုိက္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး၊ အလယ္ပုိင္းေဒသထိ ၀င္ေရာက္ႏုိင္ခဲ့တယ္။ ဘီစီ ပထမ ရာစုႏွစ္ကုိ ေရာက္တဲ့အခါ သက လူမ်ဳိးတုိ႔ရဲ႕ဘုရင္ ေမာယုစ္ ဟာ အိႏၵိယျပည္ ကုိ က်ဴးေက်ာ္၀င္ေရာက္ခဲ့ျပန္ၿပီး အိႏၵိယႏုိင္ငံေျမာက္ပုိင္းမွာ မက္ဆီဒုိးနီးယန္း ဘုရင္ေတြရဲ႕ အုပ္စုိးမူကုိ အဆုံးသတ္သြားေစခဲ့ပါတယ္။

အိႏၵိယႏုိင္ငံ သမုိင္းမွာ မွတ္တမ္းတင္ခဲ့တဲ့ မက္ဆီဒုိးနီးယန္း ဘုရင္ေတြထဲမွာ မီနန္ဒ႐ုိ (ပါဠိ - မိလိႏၵ) ဘုရင္ဟာ အထူးအေရးပါေနတယ္။ မိနန္္ဒ႐ုိ ဘုရင္ဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံအတြင္းထိ ၀င္ေရာက္သိမ္းပုိက္ခဲ့ၿပီး အိႏၵိယျပည္ အလယ္ပုိင္းကေန အာဖရိကန္နစၥတန္ ထိ က်ယ္ျပန္႔တဲ့ တုိင္းျပည္ထူေထာင္ၿပီး ဘီစီ ၁၆၀ ကေန ၁၄၀ ကာလထိ အုပ္ခ်ဳပ္စုိးစံသြားခဲ့တယ္။ သူ႕အင္ပါယာ ရဲ႕ ၿမိဳ႕ေတာ္ဟာ သာကလၿမိဳ႕ ျဖစ္တယ္။

မိနန္ဒ႐ုိဘုရင္ဟာ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္ နာဂေသန မေထရ္ျမတ္နဲ႔ အယူ၀ါဒေရးရာ စကားၿပိဳင္ဆုိင္ေဆြးေႏြးခဲ့ၿပီး ေနာက္ဆုံး မွာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္အျဖစ္ ခံယူခဲ့တယ္ လုိ႔ ဆုိတယ္။ ဘုရင္နဲ႔ မေထရ္ျမတ္ရဲ႕ အေျခအတင္၊ အေမး၊ အေျဖ ေျပာဆုိမူေတြကုိစုစည္းမွတ္တမ္းတင္ ထားၿပီး မိလိႏၵပဉွာ က်မ္းအျဖစ္ ထင္ရွားပါတယ္။ ဒီက်မ္းရဲ႕ ပါဠိမူ မွာ ေႏွာင္းေခတ္ ထပ္မံျဖည့္စြက္ခ်က္ ေတြ ပါ၀င္ေနတယ္။ သုိ႔ေသာ္လည္း က်မ္းဂန္ရဲ႕ ေရွးက်တဲ့ အပုိင္းေတြကုိ တ႐ုတ္ဘာသာျပန္မူနဲ႔ တုိက္ဆုိင္ၾကည့္ႏုိင္တယ္။ ပါဠိ၊ တ႐ုတ္ မူႏွစ္မ်ဳိးစလုံးမွာ ေတြ႕ရတဲ့ မွတ္တမ္းဟာ ေရွးအက်ဆုံးအပုိင္းေတြျဖစ္ျပီး ဘီစီ (၁) ရာစု နဲ႔ (၂) ရာစုႏွစ္အတြင္းက စိတ္ ၀င္စားဖြယ္ေကာင္းတဲ့ ဗုဒၶသာသနာရဲ႕ အေျခေနကုိ သိရွိႏုိင္ပါတယ္။ ဒီ က်မ္းဂန္ထဲမွာ မဟာယာန အယူ၀ါဒ တစ္စြန္းတစ္စမွ် မေတြ႕ရွိရပါဘူး။ ဒါဟာ အာဂါမ ကေန အဘိဓမၼာက်မ္းဂန္ေတြ ဖြံ႕ၿဖိဳးျဖစ္ေပၚလာမူ ၾကားကာလ က ဗုဒၶ၀ါဒရဲ႕ အေျခေနကုိ ျပသေနတယ္။

၁၉၃၇ ခုႏွစ္မွာ၊ သိႏၶဳျမစ္ဖ်ားပုိင္း၊ ဆြတ္ ေတာင္ၾကား၊ ရွင္းေကာ့တ္ ေဒသမွာ ဓါတ္ေတာ္အုိးတစ္အုိး ေတြ႕ရွိခဲ့တယ္။ အုိးေပၚမွာ ေရးသား ထားတဲ့ စာသားအရ မိလိႏၵမင္းႀကီး ( ေက်ာက္စာမ်ားအရ - မိနျဒ မင္းႀကီး) လက္ထက္မွာ ဓာတ္ေတာ္ေတြကုိ ထည့္ သြင္းဌာပနာထားတာ ျဖစ္တယ္လုိ႔ သိရတယ္။ ဒီအခ်က္ဟာ မိလိႏၵမင္းႀကီး လက္ထက္ အိႏၵိယႏုိင္ငံ ေျမာက္ပုိင္းမွာ ဗုဒၶ၀ါဒ ကုိ ယုံၾကည္ကုိးကြယ္ၾကတယ္ လုိ႔ ေျပာရမဲ့ ေနာက္ထပ္ သက္ေသအေထာက္အထား တစ္ခုျဖစ္တယ္။

အေသာကမင္းႀကီးလက္ထက္တုန္းက မဇၥ်ႏ ၱိက မေထရ္ျမတ္ဟာ၊ အိႏၵိယႏုိင္ငံ အေနာက္ေျမာက္ပုိင္း ေဒသကုိ ဗုဒၶသာသနာ ျပဳ ခရီး ၾကြခဲ့တယ္။ ဒီ ေဒသရဲ႕ ေစာေစာပိုင္း သမုိင္းအခ်က္လက္ေတြကုိ မသိရေပမဲ့ သဗၺတၳိ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာ ဂုိဏ္းဟာ ကရွမီးယား(ကသၼီရ) နဲ႔ ဂႏၶာရ မွာ ထြန္းကားခဲ့တယ္ ဆုိတာ ေသခ်ာပါတယ္။ အိႏၵိယႏုိင္ငံ အေနာက္ေျမာက္ပုိင္းမွာ၊ ေစတီေတာ္ ေနရာေဟာင္း အေဆာက္အဦး အၾကြင္းအက်န္မ်ားစြာကုိ ေတြ႕ရွိခဲ့ရတဲ့အခ်က္က အဲဒီ ေဒသမွာ ဘီစီ (၂) ရာစု အတြင္းက ဗုဒၶ ၀ါဒ ထြန္းကားျပန္႔ပြားခဲ့ေၾကာင္း ညႊန္ျပေနတဲ့ အခ်က္ျဖစ္တယ္။ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့တဲ့ ေရွးေဟာင္းေစတီေတာ္ေတြထဲမွာ အေရး ပါတဲ့ ေစတီေတာ္တစ္ဆူကေတာ့ တကၠသီလာမွာ ေတြ႕ရွိခဲ့တဲ့ ဓမၼရာဇိကာ ေစတီေတာ္ျဖစ္တယ္။ ဒီေစတီေတာ္ရဲ႕ ေရွးအက် ဆုံး အစိတ္အပုိင္းဟာ အေသာကမင္းႀကီးေခတ္ကုိ ညႊန္ျပေနတယ္။

အပ်က္စီးေတြကေန ခန္႔မွန္းရရင္ ဓမၼရာဇိကာ ေစတီေတာ္ ဟာ အလြန္ႀကီးမားတဲ့ ေစတီေတာ္ႀကီးျဖစ္တယ္။ ၿပီးေတာ့ အနီးနားေဘးပတ္ပတ္လည္မွာလည္း ဘုရားဖူးေတြေနထုိင္ဖုိ႔ အေဆာက္ အဦးေနရာေဟာင္းေတြကုိလည္း ေတြ႕ၾကရတယ္။ ဒါေၾကာင့္မုိ႔လုိ႔ ဒီ ေစတီေတာ္ႀကီးဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံေျမာက္ပုိင္းမွာ ေခတ္ကာလ အေတာ္ၾကာတဲ့ထိ အဓိက ဗုဒၶ၀င္ေနရာတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့မယ္ ဆုိတာ ေသခ်ာပါတယ္။ ၁၉၁၄ ခုႏွစ္မွာ၊ ေစတီေတာ္ ႀကီး အနီးက ခန္းမေဟာင္းမ်ားစြာကုိထဲက တစ္ခုကေန ေငြျပားလိပ္တစ္ခ်ပ္ကုိ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့တယ္။